مذاکرات قطر و فرصت احیای برجام

ازسرگیری مجدد مذاکرات، جهت احیای برجام پس از مدت زیادی مسکوت ماندن تحت تأثیر اختلاف‌نظرهای ایران و آمریکا در نحوه حصول توافق و هم‌چنین فضای جنگ روسیه و اوکراین را شاید بتوان مهم‌ترین اخبار منطقه قلمداد نمود.

مذاکراتی که پس از صدور قطعنامه ضد ایرانی و واکنش ایران به آن در آستانه توقف کامل قرار داشت، این بار با سفر جوزف بورل به ایران و صحبت‌های وی در خصوص در دسترس بودن توافق نهایی و اعلام آمادگی ایران جهت انجام مذاکرات از سوی وزیر امور خارجه کشورمان، بار دیگر توانست توجه اغلب دولت‌های منطقه را به خود جلب نماید.

دگرگونی‌های به وجود آمده در فضای مذاکراتی از انتقال محل مذاکرات وین به قطر و نقش میانجیگرانه قطر در احیای مذاکرات این دوره و هم‌چنین بحران‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی و امنیتی جهانی پس از جنگ روسیه و اوکراین، فضای مذاکرات این دوره را دستخوش تغییرات جدی قرار داده که مهم‌ترین آن، ارتباط نزدیک امنیت حوزه انرژی و اقتصاد جهانی، با امنیت منطقه خاورمیانه را نشان می‌دهد.

ازاین‌رو در بازی چانه‌زنی ادامه‌دار ایران و آمریکا، شاهد آن هستیم که روسیه و چین در این دوره از مذاکرات حضور نداشته و آمریکا و اتحادیه اروپا به یاری هم در تلاش برای مذاکره با ایران بودند.

این موضوع بیانگر آن است که در فضای متشنج فعلی جهانی، آمریکا و اتحادیه اروپا قصد داشتند بدون حضور کشورهای ائتلاف رقیب، وارد مرحله پیشنهاد آخر شوند تا شاید در پایان گفتگوها بتوانند به نتیجه مطلوب موردنظر خویش دست یابند.

از سوی دیگر سفر لاوروف وزیر امور خارجه روسیه به کشورمان در ابتدای تیرماه و قبل از مذاکرات که گفته می‌شود حامل پیام پیشنهاد همکاری در حوزه‌های اقتصادی، انرژی و مبادلات نفت و گاز به‌منظور مقابله با تحریم‌های بین‌المللی وضع‌شده علیه ایران و روسیه بوده و پس ‌از آن دیدار رئیس‌جمهور کشورمان و پوتین در اجلاس دریای خزر ترکمنستان، موضع روسیه در قبال احتمال احیای مجدد برجام را روشن می‌سازد. البته باید توجه داشت که پس از وضع تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه با آغاز حمله به اوکراین، روس‌ها برای جبران بازارهای نفتی ازدست‌رفته، با فروش نفت خود به چین، باعث کاهش ۳۴ درصدی فروش نفت ایران شدند که در شرایط سخت تحریم‌ها، موقعیت سختی ایجاد نمود، اما همین موضوع تا حدود زیادی نحوه رفتار طرف چینی را هم در چنین موقعیت‌هایی، آشکار ساخت.

آن‌چنان‌که به نظر می‌آید هدف نهایی آمریکا از حضور در قطر همانند پیشین، اداره مذاکرات، حفظ بازدارندگی قابل‌اعتماد و کنترل هسته‌ای و تسلیحاتی ایران در حالت دشمنی محدود بوده و از طرف دیگر تلاش برای کنترل مخاصمات پیش‌رونده اسرائیل و کشورهای عربی منطقه با ایران بوده است.

اگرچه تاکنون دولت سیزدهم با مذاکرات احیای برجام مخالفت ننموده است اما این بار نیز مانند گذشته، هم چنان با حفظ سیاست عقب‌نشینی فوری از توافق، در گفتگوهای قطر شرکت نمود.

اکنون‌که مذاکرات دو روزه قطر بدون نتیجه مثبت پایان یافت و طرفین گفتگوها مثل قبل توپ را در زمین دیگری می‌اندازند ولی این بار پس از اتمام گفتگوها، کشورهای اروپایی با همراهی آمریکا به‌قصد تحمیل فشار بیشتر جهت کنترل ایران، از طریق قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل به‌ویژه روند فعال نمودن قطعنامه ۲۲۳۱ وارد عمل شده‌اند، باید منتظر ماند که سرانجام و در شرایط بغرنج جهانی، آیا هم چنان‌که این گفتگوها و پیشنهاد‌ها ادامه داشته و می‌تواند منجر به تغییر و یا تعدیل سیاست‌های ایران و آمریکا در جهت بازگشت به توافقی راهگشا و تضمینی برای امنیت منطقه و انرژی و ثبات اقتصاد جهانی باشد به صورتی که خواسته‌ها و منافع ایران و بازگشت دوباره آمریکا را باهم فراهم بنماید و یا در ادامه شاهد شدت یافتن رفتارهای های واکنشی طرفین برجام نسبت به یکدیگر و ورود به فازهای جدید جهانی خواهیم بود؟