همه چیز درباره مرکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد

به گزارش اترک، هفتم بهمن ماه امسال، ۲۴ مرکز جامع درمان و بازتوانی معتادان به طور همزمان آغازبه کار کرد که با احتساب شش مرکز جامعی که قبلاً افتتاح شده بود، هم اکنون ۳۰ مرکز جامع درمان و بازتوانی معتادان آماده خدمت رسانی است. مراکزی که به گفته مسئولان سازمان بهزیستی و ستاد مبارزه با مواد مخدر حاصل تجربیات و ناشی از خرد جمعی است و سال‌ها روی آن مطالعه شده است. مسئولان انتظار دارند که این مراکز از بهره‌وری بالایی برخوردار باشند و پیش بینی‌شان این است که ۴۰ درصد بیمارانی که با این شیوه درمان می‌شوند، مانایی در درمان داشته باشند و دیگر سراغ مصرف مواد نروند. با توجه به اینکه در مورد ماهیت این مراکز اطلاعات دقیقی منتشر نشده بود، «خبرآنلاین» با دکتر «فاطمه رضوان مدنی»، معاون توسعه، پیشگیری و درمان معتادان سازمان بهزیستی کشور مصاحبه‌ای انجام داده است تا مشخص شود مراکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد چگونه مراکزی هستند.
 آیا برای مراکز درمان و بازتوانی معتادان پروتکل درمانی نوشته شده است؟
بله. پروتکل نوشته شده اما هنوز به صورت رسمی منتشر نشده است. بعد از انتشار می‌توانیم پروتکل را در اختیار افرادی که مایل هستند جزییات بیشتری از این شیوه درمانی بدانند قرار دهیم. پیش بینی من این است که تا یک ماه آینده پروتکل منتشر شود.
این پروتکل توسط چه کسانی نوشته شده است؟
دکتر وحید قبادی دانا، رئیس سازمان بهزیستی کشور، دکتر مجید رضازاده، معاون سابق توسعه، پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور، دکتر فرید براتی سده، مدیرکل دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور، دکتر محمد رضا محمدی، ششمین رئیس سازمان بهزیستی، فوق تخصص روانپزشکی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر عمران محمد رزاقی، اولین معاون پیشگیری و درمان اعتیاد کشور، روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، دکتر حسن رفیعی، روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی، دکتر محسن روشن پژوه، روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، دکتر هومان نارنجی‌ها، روانپزشک و درمانگر اعتیاد، دکتر مهرداد احترامی، روانپزشک، دکتر محمد جمال فرهمندیان، رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور در طراحی مدل مراکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد همکاری داشته‌اند. هفت جلسه با متخصصانی که نام آنها ذکر شد برگزار شد و همچنین یک جلسه هم برای مشورت دراین باره با سازمان‌های مردم نهاد فعال در حوزه اعتیاد برگزار کردیم که در نهایت مدل درمانی مراکز درمان و بازتوانی معتادان از جمع بندی این جلسات استخراج شد و در نهایت پروتکل مراکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد بر اساس این مدل توسط معاونت توسعه، پیشگیری و درمان اعتیادِ سازمان بهزیستی کشور تدوین شد.
 آیا قبل از اینکه مراکز جامع درمان و بازتوانی معتادان راه اندازی شود، این شیوه درمانی پایلوت شده است؟
بله. در سال ۱۳۹۸ یک مرکز در استان اصفهان راه اندازی شد و نتایج نشان داد که میزان مانایی افراد در این مراکز بیشتر از سایر مراکز درمان اعتیاد بوده است.
مدل درمانی که در این مراکز استفاده می‌شود چیست؟
 مدل پرهیزمدار است.
یعنی برای هیچ کسی در این مراکز از دارو برای درمان اعتیاد استفاده نمی‌کنید؟
خیر. استفاده از داروهای «آگونیست» و «آنتاگونیست» برای درمان اعتیاد در این مراکز مورد قبول ما نیست.
مجوز راه اندازی مراکز جامع درمان و بازتوانی معتادان به چه کسانی داده شده است؟
مجوز را به کسانی داده‌ایم که یا پزشک هستند یا مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی دارند و همچنین حداقل دو سال در مراکز مرتبط با درمان اعتیاد فعالیت داشته‌اند. البته افرادی که در حوزه اعتیاد فعالیت داشته‌اند مثلاً قبلاً مجوز مراکز اقامتی درمان اعتیاد را از سازمان بهزیستی دریافت کرده‌اند هم می‌توانند مجوز مراکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد را از سازمان بهزیستی طلب کنند و مجوز به این افراد هم داده می‌شود.
این مراکز چه کسانی را پذیرش می‌کنند؟
معتادانی که تمایل به ترک دارند و به صورت خود معرف به این مراکز مراجعه می‌کنند. البته ممکن است این افراد از طریق خانواده یا سازمان‌های مردم نهاد یا مراکزی که در حوزه اعتیاد فعالیت دارند به ما معرفی شوند. در این مراکز هیچ فردی به صورت اجباری پذیرش نمی‌شود.
ظرفیت هر مرکز چند نفر است؟
در این شیوه درمانی بیماران چهار ماه در مرکز به صورت اقامتی حضور دارند و هشت ماه هم به صورت سرپایی به این مراکز مراجعه می‌کنند. در این مدت آموزش‌های لازم برای پیشگیری از عود انجام می‌شود. مهارت‌های زندگی آموزش داده می‌شود و بعد از آن به باشگاه بهبودیافتگان می‌پیوندند. بنابراین با توجه به اینکه ظرفیت هر مرکز ۱۰۰ نفر در نظر گرفته شده است. هر مرکزی در یک سال می‌تواند سه دوره بیمار پذیرش کند که با این حساب هر مرکز سالیانه می‌تواند ۳۰۰ بیمار را پذیرش کند.
پذیرش در این مراکز رایگان است؟
هزینه دو سوم بیماران مراجعه کننده به این مراکز توسط سازمان بهزیستی پرداخت می‌شود و هزینه یک سوم بیماران هم توسط خود آنها پرداخت می‌شود. مددکارانی که در مراکز حضور دارند با انجام «آزمون وسع» و بررسی وضعیت مالی مراجعان و اینکه در چه دهک درآمدی و اقتصادی قرار دارند، تصمیم می‌گیرند که بیمار مراجعه کننده رایگان پذیرش شود یا اینکه خودش مبلغ را بپردازد.
هزینه پذیرش در این مراکز چقدر است؟
بیمارانی که وارد این فرایند درمانی می‌شود برای یک سال باید مبلغ ۹ میلیون تومان پرداخت کنند که برای بیمارانی که رایگان هستند این مبلغ توسط سازمان بهزیستی پرداخت می‌شود.
پرسنل شاغل در این مراکز از چه افرادی تشکیل شده است؟
به ازای هر ۱۰۰ بیمار یک پزشک، به ازای هر ۵۰ نفر یک روانشناس و یک مددکار به عنوان مدیر مورد و به ازای هر ۲۰ نفر یک مددیار (بهبودیافته آموزش دیده) در این مراکز حضور دارد. بنابراین هر مرکز یک پزشک، دو روانشناس، دو مددکار و پنج مددیار دارد. روانپزشک هم در مرکز حضور ندارد اما برای ویزیت بیماران به مرکز مراجعه می‌کند. علاوه بر اینها آشپز و نیروی خدماتی هم برای این مراکز در نظر گرفته شده است.
فکر می‌کنید موفقیت شما در درمان معتادان در این مراکز چقدر باشد؟
با وجود اینکه به طور میانگین بهبودی معتادان در مراکز درمان اعتیاد حدود ۵ درصد است پیش بینی و ادعای ما این است که از هر ۱۰۰ بیماری که در مراکز جامع درمان و بازتوانی معتادان وارد فرایند درمانی می‌شوند، ۴۰ نفر دیگر به اعتیاد باز نمی‌گردند و پاک می‌مانند. چون ما یک فرایند درمانی کامل و همه جانبه را برای بیماران برنامه ریزی کرده‌ایم. ما برای هر بیماری در این مراکز ۹ میلیون تومان در سال هزینه می‌کنیم و خدمات تخصصی مددکاری و روانشناسی و روانپزشکی در اختیار او قرار می‌دهیم تا درمانی همه جانبه را تجربه کند و همه تلاش خود را هم می‌کنیم که بیماران دیگر به اعتیاد بازنگردند اما می دانیم که صد در صد بهبودی امکان پذیر نیست و حتماً با وجود همه امکانات تعدادی از مددجوها لغزش خواهند کرد. ما در این مراکز به طور جدی از ظرفیت خانواده‌های این افراد برای درمان اعتیاد کمک می‌گیریم. پرسنل مرکز تلاش می‌کنند که اگر بیماری خانواده دارد حتماً او را با خانواده‌اش پیوند دهند. اگر در گذشته شغلی داشته و به خاطر اعتیاد از شغل اش اخراج شده یا خودش کار را رها کرده است تلاش می‌کنیم که دوباره به شغل قبلی‌اش بازگردد. اگر بیمار خانواده نداشته باشند شرایطی را مهیا می‌کنیم که بتواند از مراکز صیانت و توانمندسازی سازمان بهزیستی استفاده کند و از امکانات این مرکز برای اسکان استفاده کند. اگر شغلی نداشته باشد یاری‌اش می‌کنیم که مهارتی را بیاموزد و بعد از مهارت آموزی ۵۰ میلیون تومان وام اشتغال در اختیار او قرار می‌دهیم. اگر خودش نتواند شغلی برای خود راه اندازی کند با حمایت کارفرمایان آنها را تشویق می‌کنیم که بهبودیافته‌ها را برای کار استخدام کنند و در ازای هر فردی که استخدام کند ۵۰ میلیون تومان به کارفرما وام می‌دهیم و حق بیمه‌شان را هم خودمان می‌پردازیم. یعنی با این راهکارها سعی می‌کنیم که بهترین شرایط را برای مددجو فراهم کنیم تا بیماری که در این مراکز وارد فرایند درمان شده دوباره جامعه پذیر شود و به اجتماع بازگردد.
چه برنامه‌ای برای بیمارانی که در این مراکز به صورت رایگان بستری می‌شوند و پس از خروج از فرایند درمانی لغزش می‌کنند دارید؟ آیا مجازات می‌شوند یا اینکه فرایند درمانی دیگری برای آنها در نظر گرفته می‌شود؟
 ما آگاه هستیم که با وجود همه تلاش‌هایی که خواهیم کرد احتمالاً حدود ۶۰ درصد بیمارانی که در مراکز درمان و بازتوانی معتادان پذیرش می‌شوند هم دوباره مواد مخدر مصرف خواهند کرد. مجازات خاصی برای این افراد در نظر گرفته نشده است فقط اینکه دیگر نمی‌توانند به صورت رایگان از خدمات این مراکز استفاده کنند و اگر بعد از لغزش دوباره تمایل داشته باشند وارد فرایند درمانی باشند باید هزینه آن را پرداخت کنند.
 با توجه به اینکه کیفیت درمان در این مراکز برای سازمان بهزیستی بسیار مهم است چه فرایندی برای نظارت بر این مراکز تعریف شده است؟
در دفاتر تخصصی پیشگیری و درمان اعتیاد در استان‌ها تیم‌های تخصصی‌ای برای نظارت از مراکز درمان اقامتی اعتیاد وجود دارد. نظارت بر این مراکز هم بر عده همین بخش است. کارشناس‌های زبده و باتجربه از مراکز بازدید می‌کنند و چک لیست‌هایی دارند که آنها را تکمیل می‌کنند. نظارت‌ها اصولی و دقیق است و همچنین امکان نظارت آنلاین هم در تمامی مراکز تحت پوشش سازمان بهزیستی وجود دارد.
وقتی مراکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد راه اندازی شد این فکر به ذهن من خطور کرد که چه خوب می‌شد اگر از این مراکز برای درمان معتادان متجاهر استفاده می‌شد. مثلاً اگر دادگاه درمان مدار در کشور داشتیم. می‌شد از این مراکز برای درمان معتادانی که مشمول تبصره دو ماده ۱۶ می‌شدند استفاده کرد. چرا از ظرفیت این مرکز برای این کار استفاده نکردید؟ این معتادان که بیشتر به خدمات درمانی تخصصی و حمایت‌های اجتماعی نیاز دارند.
 معتادان متجاهر اگر تمایل به ترک داشته باشند در همان مراکز ماده ۱۶ ترک می‌کنند. در آنجا فضا برایشان مهیا است. اگر هم ترک کنند و جا و مکان نداشته باشند می‌توانند از مراکز صیانت و توانمند سازی سازمان بهزیستی استفاده کنند. معتادان متجاهر مجرم هستند چون تجاهر به اعتیاد کرده‌اند و حتی بعضی از آنها ممکن است توزیع کننده مواد مخدر باشند یا جرم‌های دیگری مانند دزدی انجام داده باشند.
 جای توزیع کننده مواد مخدر یا دزد که مراکز ماده ۱۶ نیست. مگر آنها نباید به زندان برده شوند؟
 درباره اینکه جای معتاد متجاهر کجاست بازنگری‌هایی در حال انجام است. اما ذکر این نکته ضروری است که مراکز جامع درمان وبازتوانی معتادان برای جوان‌ها و مصرف کننده‌هایی که به هر دلیلی دچار اشتباه شده و معتاد شده‌اند طراحی شده است. کسانی که از اعتیادشان پشیمان هستند و به دنبال راهی اصولی و درست برای درمان اعتیادند و خانواده‌هایشان هم پای کار هستند. ما موظف هستیم که تمام تلاشمان را بکنیم که این افراد را به جامعه بازگردانیم. معتادان متجاهر کسانی هستند که سالها از اعتیادشان گذشته است و چندین بار ترک کرده‌اند و دوباره شروع به مصرف مواد کرده‌اند و احتمالاً تخلفات دیگری را هم مرتکب شده‌اند. معتادان متجاهر مجرم هستند و با معتادانی که تمایل به ترک دارند فرق دارند. بنابراین امکاناتی هم که برای این دو گروه در نظر گرفته می‌شود با هم متفاوت است.