یادداشت - مصطفی آشفته: خارج فقه و اصول، ارشد روابط بین الملل

چهره نظام بین المللی اکنون تفاوت های زیادی با گذشته دارد. نظام جهانی فضایی پویاست که همواره با حوادث جدید روبرو است و این حوادث تغییرات شگرفی در منش و رفتار کشورها و سازمان های بین المللی ایجاد می کند. از دیرباز تا کنون جنگ یکی از مولفه های تاثیر گذار در تغییر سیاست ها و شکل گیری چهره جدید نظام جهانی بوده و به محض شروع یک جنگ در دنیا کشورها نسبت به آن موضع خود را مشخص می کنند و به مخالف و موافق تبدیل می شوند. اما بیش از جنگ، آینده­ی دنیا اکنون در گرو معاهدات دو یا چند جانبه است. توافقنامه ها و معاهده ها هستند که بر تصمیمات کشورها و سیاست های آنها تاثیر عمیق می گذارند. بنابراین هر کشوری به دنبال تقویت قدرت خود از ناحیه امضای معاهدات است، نوع معاهده، موضوع آن، طرفین، زمان اعتبار و...ملاک قدرت گیری یک کشور محسوب می شود. معاهدات تجاری بلند مدت، توافق نامه های فروش تسلیحات، انتقال تکنولوژی و... از جمله معاهدات رایج امروز در عرصه بین المللی است. این مساله از آنجا نشات می گیرد که بدانیم اکنون در جهانی هستیم که به صورت چند قطبی اداره می شود به این معنی که دیگر آمریکا و شوروی به عنوان دو ابر قدرت همه مناسبات سیاسی را رقم نمی زنند بلکه قدرت جهانی بین کشورهای متعدد منجمله اتحادیه اروپا تقسیم شده است.

حال با توجه به این سیستم جهانی باید دید نقش مناسبات و مراودات ایران و روسیه کجاست؟ آیا روسیه ایران را حیاط خلوت خود قرار داده و بدنبال باج گیری از ایران است یا تقویت ارتباط دو کشور می تواند برای هردو مفید باشد؟

کشورها به عنوان اعضای کوچک نظام جهانی خود را در یک رقابت کسب و افزایش قدرت می بینند. یک سوی این بسط قدرت در داخل کشورهاست که توان اقتصادی، نظامی، وحدت و همبستگی ملی، معادن و منابع، نیروی انسانی وتکنولوژی معیارهای افزایش قدرت هستند و یک سوی دیگر قدرت، در ورای مرزهاست که با اتحادهای دو جانبه و چند جانبه، توسعه روابط بین المللی، کثرت حجم مبادلات تجاری و صادرات، بدست می آید. جمهوری اسلامی ایران به لحاظ ایدئولوژیک با نظام جهانی تفاوت ماهوی دارد. اهداف و ارزش های اسلامی ما با ارزش های سرمایه داری تفاوت بنیادین دارد. بعلاوه گام نهادن ایران در عرصه فناوری هسته ای عناد و دشمنی آمریکا و اروپا را برانگیخته، بنابراین اوضاع و شرایط بین المللی اکنون بر خلاف اهداف ما پیش می رود. اروپا و آمریکا از منظر قدرت به ایران می نگرند و ایران را در شرایط انزوا می بینند. کشورهای همسایه و اعراب نیز از انزوای ایران چندان ناراحت نیستند. لذا بهترین مهره بازی ایران در دنیا روسیه است. روسیه که روزگاری یکی از ابر قدرت های جهانی بود و با فروپاشی شوروی به انزوا رفت اکنون سودای بازگشت به جایگاه از دست رفته دارد. جنگ اوکراین نیز مسیر همکاری اروپا و روسیه را از یکدیگر جدا کرد. به نوعی می توان گفت حتی اگر از اهداف مشترک ایران و روسیه چشم پوشی کنیم اکنون هردو کشور دشمن مشترک دارند. بخشی از این افزایش روابط دو کشور شاید ناشی از جبر و ناچاری است. چرا که آمریکا و اروپا دست رد به سینه روسیه زده و از سویی دست دوستی ایران را نیز رد کرده اند. بنابراین برگ برنده هر دو کشور ایران و روسیه، ارتقای سطح روابط سیاسی-اقتصادی برای فرار از انزوای بین المللی است که در قالب معاهده های دو جانبه می گنجد. هر دو کشور می توانند با افزایش مبادلات تجاری و تسلیحاتی در مقابل کشورهای اروپایی قد علم کرده و باج خواهی آنها را خاتمه دهند. ایران در حال مذاکرات احیای برجام است و بهترین کار در این موقعیت حساس ایجاد تفرقه در جبهه طرفین مذاکره است که از کانال دوستی با روسیه بدست می آید. از سوی دیگر روسیه نیز که با تحریم های اروپا و امریکا مواجه شده و چشم انداز روابطش با این کشورها چندان رضایت بخش نیست نیاز مبرم به ایران پیدا کرده و ایران را دریچه ورود به خاورمیانه و حفظ قدرت خود در این منطقه می بیند لذا دو کشور در یک فرآیند طبیعی و یا از سر جبر ناچار به نزدیک شدن به یکدیگر هستند. دو کشور به خوبی شرایط بین الملل را درک کرده و در مسیر دوستی دوجانبه گام نهاده اند.