عدالت اقلیمی، با این فکر آغاز می شود که اثرات زیانبار تغییرات اقلیمی و گرم شدن آب و هوا، در بین همه مردم به طور عادلانه احساس نمی شود.یعنی افراد یا جوامعی که نقشی در این تغییرات ندارند یا نقش کمتری دارند نسبت به افراد یا جوامع دیگری که نقش عمده و اساسی در این تغییرات دارند، خسارت های بیشتری گریبانگیرشان می شود.تغییرات آب و هوایی، به صورت ذاتی، موضوعی اجتماعی است و می تواند زندگی روزمره هر انسانی را به انحاء مختلف، برهم زند. اما همه تأثیرات آب و هوایی یکسان شکل نمی گیرند یا به طور منصفانه توزیع نمی شوند. تغییرات آب و هوایی، از افزایش شدید دما تا بالا آمدن سطح آب دریاها، اغلب تأثیرات نامتناسبی بر جوامعی دارند که از نظر تاریخی به حاشیه رانده شده اند یا محروم و کم برخوردارند.
«عدالت اقلیمی» یک اصطلاح است و بیش از آن جنبشی است که اذعان دارد تغییرات آب و هوایی میتواند تأثیرات متفاوت اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و آثار زیانبار دیگری بر جمعیت های کم برخوردار و محروم (از مزایای اقتصادی و اجتماعی)داشته باشد. مدافعان عدالت اقلیمی در تلاش اند تا این نابرابری ها را از طریق راهبردهای بلندمدت سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش تاثیرات آنها برطرف کنند.
موارد زیر عوامل کلیدی هستند که باید در اندیشیدن به عدالت اقلیمی در نظر گرفته شوند:
- عدالت اقلیمی با تشخیص این موضوع آغاز می شود که گروه های کلیدی، به صورت متفاوتی تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی هستند.
بسیاری از سازمان ها، از سازمان ملل متحد و انجمن بین دولتی تغییرات اقلیمی تا انجمن ملی پیشرفت رنگین پوستان، نقاط بین حقوق مدنی و تغییرات اقلیمی را به یکدیگر متصل می کنند. همانگونه که یک وبلاگ سازمان ملل آن را توصیف می کند و می نویسد: "فقیر و غنی، زن ومرد، پیر و جوان، تاثیرات اقلیمی را منصفانه و به یک اندازه متحمل نخواهند شد."
تغییرات اقلیمی برای همه ما و اکنون اتفاق می افتد. به گفته دبیر کل سازمان ملل متحد، آنتونیو گوترش، هیچ کشور یا جامعه ای مصون از تغییرات اقلیمی نیست. و مانند همیشه، فقرا و اقشار حاشیه نشین نخستین کسانی هستند که هم آسیب می بینند و هم بدترین آسیب ها نصیبشان می شود.
به طور کلی، بسیاری از قربانیان تغییرات اقلیمی نیز در وهله اول مسئولیت ناچیزی در ایجاد و انتشار گازهای گلخانه ای دارند که عامل تغییرات اقلیمی اند. به ویژه جوانان یا افراد رده های سنی مختلف که در کشورهای در حال توسعه ایی زندگی می کنند که سرانه تولید و انتشار گازهای گلخانه ای کمتری نسبت به کشورهای اصلی آلاینده دارند.
- تأثیرات آب و هوایی می تواند شرایط اجتماعی نابرابر و غیرمنصفانه را تشدید کند.
جوامع کم درآمد، رنگین پوستان، افراد بومی، افراد دارای معلولیت، افراد مسن یا کم سن و سال، زنان و ...، همه می توانند در معرض خطرات ناشی از تاثیرات اقلیمی مانند توفان، سیل، افزایش آتش سوزی، گرمای شدید، کیفیت پایین هوا، دسترسی به آب و غذا و ناپدید شدن و زیر آب رفتن سواحل باشند.
در اینجا چند نمونه از جوامعی که بیشتر از سایرین تحت تاثیر این تغییرات قرار می گیرند و در مقابل منابع(مالی، انسانی یا طبیعی) کمتری برای رسیدگی به این تأثیرات و جبران آنها دارند، آورده می شود:
- طبق نظر انجمن ریه آمریکا و انجمن پیشرفت رنگین پوستان، جوامع غیر سفیدپوست بیشتر در معرض خطر آلودگی هوا قرار دارند.
- زندگی برای سالمندان، افراد دارای معلولیت و افراد مبتلا به بیماریهای مزمن ممکن است در دورههای گرمای شدید طاقت فرسا باشد یا نتوانند به سرعت و ایمن از توفانهای بزرگ یا آتشسوزی ها خارج شوند.
- افراد کم درآمد ممکن است در خانه هایی زندگی کنند که در معرض خطر سیل و در مسیل سیلاب ها باشند. این خانه ها ممکن است عایق کاری مناسب یا سیستم تهویه مطبوع برای مقابله موثر با گرمای شدید یا توفان های بزرگ را نداشته باشند. همچنین ممکن است این افراد برای پرداخت هزینه بیمه سیل یا آتش سوزی یا مخارج بازسازی خانه ها یا هزینه های سنگین پزشکی، پس از وقوع حوادث، به سختی تحت فشار قرار گیرند و قادر به پرداخت این مخارج نباشند.
- موانع زبانی می تواند دریافت اطلاعات اولیه در مورد توفان ها یا بلایای آب و هوایی یا آتش سوزی های جنگلی را دشوار سازد. همچنین زبان، ممکن است برقراری ارتباط موثر با امدادگران اولیه را برای جوامع مهاجر به یک مانع بدل کند.
- برخی از جوامع بومی به علت بالا رفتن سطح آب دریا یا خشکسالی، شاهد از دست رفتن خانه ها و معیشت خویش اند.برخی از اینها تمامی اراضی خود را از دست داده اند و به مناطق مرتفع کوچیده اند.
- خشکسالی و سیل طولانی مدت می تواند بر عرضه یا توزیع مواد غذایی تأثیر بگذارد و دسترسی مردم به غذای مقرون به صرفه و سالم را دشوارتر کند.
- جوانان امروزی و نسلهای آینده، تأثیرات عمیقتری از تغییرات اقلیمی را تجربه خواهند کرد. زیرا روز به روز تاثیر این تغییرات نامطلوب تر میشود: از تأثیرات زیانبار بر سلامت انسان ها گرفته تا پیامدهای مالی ناشی از نیاز به تقویت زیرساختها و سایر لوازم سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش آثار آن.
- تلاش برای رسیدن به راه حل های عدالت اقلیمی
سازمانهایی مانند اتحاد عدالت اقلیمی تلاش میکنند تا ملاحظات نژادی، جنسیتی و طبقاتی را در مرکز بحث هرگونه اقدام آب و هوایی قرار دهند.همچنین انجمن ملی پیشرفت رنگین پوستان از تلاش هایی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و پیشبرد انرژی پاک و در عین حال ترویج عدالت غذایی، برابری حمل و نقل و حقوق شهروندی در برنامه ریزی اضطراری دفاع می کند. سازمان ملل متحد و انجمن بین دولتی تغییران اقلیمی نیز هر یک، تاکید بیشتری بر این موضوعات دارند.
سارا کاپلان گزارشگر روزنامه واشتنگتن پست، در یادداشتی در 29 ژوئن 2020، با عنوان " تغییرات اقلیمی یک مشکل عدالت نژادی است" نوشت: "شما نمی توانید جامعه ای منصفانه و عادلانه در سیاره ای بسازید که توسط فعالیت های انسانی بی ثبات شده است همچنین نمیتوانید بدون تجربه و تخصص کسانی که بیشتر تحت تأثیر این تغییرات هستند، از گرم شدن جهان جلوگیری کنید."
یکی از شاخصهای شتاب فزاینده عدالت اقلیمی بهعنوان یک موضوع اجتماعی، حمایت کمپین انتخاباتی جو بایدن، نامزد دموکرات ریاستجمهوری آمریکا (و رئیس جمهور فعلی این کشور) از انرژی پاک است به عنوان «طرحی برای تضمین عدالت زیستمحیطی و فرصتهای اقتصادی عادلانه در آینده » چرا که پرداختن به عدالت اقلیمی و عدالت زیست محیطی یک اصل اساسی و ضروری است.
هیچ راه واحدی برای تعریف عدالت اقلیمی وجود ندارد.اما نکته مهم در پیوند با سایر جنبش های اجتماعی و از جمله جنبش های نژادی، عدالت اقلیمی به یک جزء مهم و فزاینده از نگرانی های کلی ناشی از تغییرات آب و هوایی بدل شده است.
(در تکمیل باید گفت که عدالت اقلیمی مفهومی است که به بعد اخلاقی و حقوقی تغییرات اقلیمی می پردازد عوض آنکه وارد موضوعی صرفاً فنی یا زیست محیطی شود. به عبارتی توجه ما را به جای کلاهک های یخی و گازهای گلخانه ای به سوی مردم جلب می کند. و به بحران آب و هوا، از دریچه حقوق بشر نگاه می کند و بر این باور است که با همکاری یکدیگر می توانیم آینده بهتری را برای نسل امروز و فردا خلق کنیم.)