اترک_ مسیح هنری: هشتم آذر دور جدید مذاکرات ایران و ۱+۴ و آمریکا در سطح معاونان و مدیران سیاسی وزیران خارجه این کشورها در هتل کوبورگ وین آغاز به کار کرد. علی باقری معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان ریاست هیات ایرانی را به عهده دارد. در این مذاکرات همچنین مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی، رضا نجفی معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه، غلامرضا پناهی معاون امور ارزی و بین الملل بانک مرکزی، علی فکری معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی، احمد اسدزاده سرپرست معاونت بین الملل و بازرگانی وزارت نفت و ابراهیم شیبانی رییس کمیسیون اقتصادی شورای راهبردی روابط خارجی به همراه تیم های کارشناسیشان علی باقری را همراهی می کنند.
مذاکرات هستهای اکنون پس از فرازونشیب های چندماهه مجدد به ایستگاه وین رسیده است. بر خلاف 6 دور مذاکرات احیای برجام که در گراند هتل شهر وین برگزار میشد، این بار مذاکرات به هتل کوبورگ منتقل شده و دوباره ایران و ۱+۴ مقابل هم نشستند تا مسیر رسیدن به اجرای برجام را هموار کنند؛ مسیری که علیرغم پایبندی ایران، با بدعهدی آمریکاییها و اروپاییها نتیجهای در برنداشت.
پیش از برگزاری نشست علی باقری معاون سیاسی وزارت خارجه ایران گفت: جمهوری اسلامی ایران با یک اراده جدی و با یک تدارک قوی برای لغو تحریمهای غیرقانونی و ظالمانه وارد این گفتوگوها شده است. ترکیب هیئت جمهوری اسلامی ایران نشان دهنده این عزم و جدیت جمهوری اسلامی برای برداشتن گامهایی جدی در زمینه لغو تحریمهای غیرقانونی و ظالمانه آمریکاییها علیه ملت ایران دارد و امیدواریم این گفتوگوها در تامین هدف ایران برای لغو تحریمها نقش موثر داشته باشد. همچنین میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی واقع در وین هم نشست غیررسمی ایران، روسیه و چین، جهت از سرگیری مذاکرات هستهای را «مفید» توصیف کرد.
آغاز نشست وین
روز دوشنبه نشست افتتاحیه کمیسیون مشترک برجام به ریاست مشترک علی باقری، رئیس هیأت مذاکرهکننده ایران و انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و با حضور هیأتهای ایران، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس، آلمان و اتحادیه اروپا که از ساعت ۱۴:۳۰ به وقت محلی آغاز شده بود پس از یک ساعت پایان یافت. هیأت ایرانی با هدف تمرکز جدی بر مسئله رفع تحریمها علیه ملت ایران با ترکیبی حقوقی-اقتصادی در این جلسه حضور یافته است.
جوزپ بورل، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده مذاکرات میان ایران و ۱+۵ به همراه هیاتهای سیاسی و دیپلماتیک انگلیس، آلمان، فرانسه، چین، روسیه و آمریکا در وین حضور دارند. البته هیات آمریکایی با توجه به خروج این کشور از برجام به طور مستقیم در مذاکرات حضور ندارد و توسط هماهنگکننده مذاکرات در جریان جزییات بحث قرار می گیرد. مذاکرات احیای برجام در 6 دور قبلی نیز بدون حضور رسمی هیات آمریکایی در اتاق مذاکرات برگزار شد. مذاکرات احتمالا چند روز به طول میانجامد و هیچ ضرب الاجلی برای پایان این دور از گفتوگوها در نظر گرفته نشده است.
پس از برگزاری نشست علی باقری گفت: «تا زمانی که کارزار فشار حداکثری نفس میکشد احیای برجام سخن گزافی بیش نیست» این در حالیست که انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا پس از پایان نشست افتتاحیه کمیسیون برجام در وین در جمع خبرنگاران گفت: «مذاکرات برای دو روز آینده ادامه دارد. وی در بخشی از سخنانش گفت از این که به وین بازگشتیم خوشحالم . حس فوریتی برای بازگرداندن برجام به جایگاه خود وجود دارد اما هیچ بازه زمانی مقطوعی برای آن وجود ندارد.» البته میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی واقع در وین نیز در توییتی نوشت: «نشست کمیسیون مشترک برجام تمام شد. شرکتکنندگان توافق کردند که گامهای فوری بیشتری طی هفتمین دور مذاکرات – که آغاز کاملا موفقتآمیزی داشته است – اتخاذ کنند.»
مذاکرات هستهای در آخرین هفته های کاری دولت دوازدهم به چارچوبی مشخص که بتوان به یک توافق محتمل برای رفع تحریمهای غیرقانونی آمریکا برسد، نزدیک شده بود اما با توجه به تعلل آمریکا در تصمیم گیری و نداشتن اراده کافی برای لغو تحریمها و طرح برخی درخواستهای فرابرجامی، مذاکرات به نتیجه نرسید و با نزدیک شدن انتخابات ریاست جمهوری در ایران در عمل مذاکرات به مدت سه ماه متوقف شد.
در عین حال مهم است بدانیم بخش مهمی از مشکلاتی که اجازه نداد طی شش دور مذاکرات در دولت گذشته برجام به مدار اجرای همه جانبه باز نگردد چه بوده است.
فعالیتهای هستهای ایران به ویژه آن بخش که از سال ۹۷ به بعد توسعه یافته است و چگونگی بازگشت به تعهدات هستهای در چارچوب برجام موضوع پیچیده و سختی نیست به علاوه راستی آزمایی از اجرای تعهدات هستهای در چارچوب آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز قابل اجرا و اعتماد است اما اجرای تعهدات برجامی آمریکا و اروپا و تضمین اجرایی شدنشان در طی زمان اجرا مبهم و نامطمئن است. آمریکا قبل از خروج از برجام هم به تعهداتش به درستی عمل نکرد و انتقادهای زیادی را هم از سوی ایران و هم دیگر اعضای برجام در پی داشت. پس از آن با خروج یک جانبه از برجام به شدت تلاش و تصمیم چهار کشور عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان و نیز اتحادیه اروپا برای توافق با ایران که مورد تایید جامعه جهانی نیز قرار گرفت را زیر سوال برد و دیوار اعتمادی که در حال شکلگیری پس از یک دهه مناقشه بر سر موضوع هستهای بود را خراب کرد.
کارشناسان چه می کویند؟
در این دور از مذاکرات به بیان کارشناسان آنچه که اهمیت دارد نخست برداشتن تحریم هاست و دیگری تضمین گرفتن از آمریکا برای تکرار نشدن خاطره تلخی که از خروج آمریکا از برجام مانده است؛ به گفته رحیم بایزیدی کارشناس مسائل بین الملل، زمانی که آمریکا به قطعنامه الزام آوری که خود این کشور به همراه متحدانش امضا کرده پایبند نباشد، هر تضمین بین المللی دیگری، صرفا جنبه حقوقی داشته و ممکن است مجددا در مسیر قبلی به پیش برود، اما قویترین معاهدات بین المللی آمریکا، آنهایی هستند که توسط کنگره این کشور (مجلس نمایندگان و مجلس سنا) به تصویب برسند. با وجود اینکه دموکراتها اکثریت هر دو مجلس را در اختیار دارند، اما تصویب برجام در کنگره از احتمال بسیار کمی برخوردار است و با توجه به همین مسئله، عملا گزینهای نیست که دولت آمریکا مد نظر داشته باشد.
فواد ایزدی کارشناس مسائل بین الملل نیز میگوید: جمهوری اسلامی ایران میداند آمریکا جز زبان زور نمیفهمد، جو بایدن همانگونه که به توافق زیست محیطی پاریس برگشت در همان آغاز به کار میتوانست به برجام هم باز گردد، ولی برنگشت، چون نمیخواست، و اکنون چرا به مذاکرات علاقهمند شده است؟ چون متوجه افزایش توانمندی ایران شده و از طرفی هم در پی ایجاد اجماع جهانی علیه ایران است. استدلال آمریکاییها این است که پای میز مذاکره بیایند و اگر مذاکرات به نتیجه نرسید، تقصیر را گردن ایران انداخته و به اروپا، چین و روسیه بگویند ما آمدیم، اما ایران کنار نیامد. دولت بایدن در حال درس گرفتن از تجربه ترامپ است. شواهد مثبتی از تغییر نگاه آمریکاییها نسبت به ایران دیده نمیشود.
رضا ذبیحی کارشناس مسائل بین الملل درباره نتایج احتمالی دور هفتم مذاکرات وین و پیامدهای ناشی از آن معتقد است: سودمندی متقابل و مطلق احیای توافق برجام برای تمامی طرفها مسلم و محرز است و همین امر امیدها را برای زنده نگه داشتن برجام دو چندان میکند. شکست در مذکرات وین برای دولت جو بایدن گران تمام خواهد شد، یکی از برنامههای اعلام شده بایدن در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا، احیای توافق هستهای ایران بود، اگر او نتواند به این وعده جامه عمل بپوشاند و بگونهای عمل کند که در نهایت باعث شود که نظارتها بر برنامه هستهای ایران نیز کاهش یابد، نتیجهای جز تزلزل هر چه بیشتر جایگاه وی به همراه نخواهد داشت و همین امر برای جمهوری خواهان و اشخاصی همچون ترامپ دستاویزی برای حمله بیشتر و موثرتر به وی خواهد بود.