اترک/ معین رضوانی: اولین باری که نام آنفولانزای پرندگان را شنیدم کودکی 10، 12 ساله بودم. به بهانه خرید پرنده ای، به مغازه یکی از آشنایان رفته بودم. فروشنده گرم تماشای اخبار بود و من محو زیبایی پرندگان! در عالم دیگری سیر می کردم که ناگهان فریاد بلندی من را از عرش به فرش آورد: آنفولانزای پرندگان دیگر چه صیغه ای ست؟! همه اش تقصیر این هاست که با تبلیغات نادرست و شایعه سازی هایشان کار و بار مردم را سکه کرده اند! الکی به جان مردم ترس می اندازند و ضرر و زیان فراوانی به مرغ داران و پرنده فروشی ها می زنند! من مطمئنم که پرندگان من همه شان سالمِ سالم اند! خدا می داند که به خاطر همین شایعه ها چقدر مرغ دار و فروشنده ورشکسته شده اند! در آن لحظه از تعجب دهانم باز مانده بود. مگر پرندگان هم آنفولانزا می گیرند؟!
آنفلوآنزا یک بیماری ویروسی است که ویروس های مولد آن به ۳ تیپ مختلف C ،B ،A تقسیم بندی می شوند. همه آنها قادر به ایجاد بیماری در انسان هستند و از این بین تنها ویروس های تیپ A علاوه بر انسان می توانند در پرندگان و پستانداران هم بیماری زا باشند. به طور کلی بیماری زایی ویروس های آنفلوآنزا در انسان و حیوانات از فرم های خیلی خفیف تا اشکال بسیار بیماری زا و خطرناک متغیر است . خصوصیات ویژه ساختار ژنتیکی ویروس های آنفولانزا از قبیل چند قطعه ای بودن و فراوانی رخداد جهش های ژنتیکی در آنها سبب شده است که گونه های بسیار زیادی از آنها در طبیعت پدید آید و هر از گاهی یکی از این گونه ها به عنوان سویه غالب در بین جمعیت های مختلف انسانی یا حیوانی شایع شود. همین امر باعث می شود تا شیوه های کنترل و پیشگیری از این بیماری بسیار مشکل باشد و تدابير خاصی را بطلبد.
به طور معمول، جمعیت های مختلف پرندگان هر چند مدت یک بار به انواع گونه های مختلف ویروس آنفلوآنزا مبتلا می شوند و گاهی ممکن است دچار تلفات و مرگ و میر بسیاری شوند. تلفات بالا و شیوع سریع، دو خصوصیت عمده این بیماری است که باعث می شود در بعضی کتب قدیمی تر نام «طاعون مرغی» را بر آن نهند. تاکنون انتقال مداوم انسان به انسان در مورد این ویروس گزارش نشده است. در صورتی که ویروس فعلی به گونهای تغییر یابد که قابلیت انتقال انسان به انسان پیدا کند، نشانه بروز یک همهگیری خواهد بود.
رعایت بهداشت فردی میتواند انتقال انسان به انسان ویروس را کند یا متوقف سازد. در این موارد آموزش همگانی الزامی خواهد بود. با این وجود، رعایت نکات اصلی و اساسی بهداشتی میتواند میزان گسترش ویروس را در محیط اجتماع و خانه کاهش دهد.
کارشناسان سازمان بهداشت جهانی از این واهمه دارند که فرد مبتلا به آنفلوآنزای نوع انسانی همزمان با این نوع عفونت، به آنفلوآنزای پرندگان نیز آلوده شود که در آن صورت به دلیل خصوصیات ژنتیکی ویژه این ویروس ها این احتمال وجود دارد که نوعی اختلاط یا در هم آمیختگی ژنی بین این دو گونه ویروسی روی دهد. پدیده ای که دانشمندان به آن باز آرایی ژنی می گویند و بدین ترتیب گونه جدیدی از ویروس های آنفلوآنزا پدید می آید که هم خصوصیات بیماری زایی فوق العاده آنفلوآنزای پرندگان و هم خصوصیت انتقال آسان انسان به انسان را دارا باشد. در این صورت ما با یک همه گیری جهانی روبرو می شویم که طی آن صدها میلیون نفر دچار این بیماری خواهند شد. بعضی از کارشناسان عقیده دارند که به جز کشورهای استرالیا و نیوزیلند که در مسیر مستقیم مهاجرت های سالانه پرندگان وحشی قرار ندارند، به طور تقریب تمام مناطق جهان با خطر گسترش عفونت های آنفلوآنزای پرندگان از طریق مهاجرت های پرندگان وحشی و به خصوص پرندگان آبزی که در تالاب ها زندگی می کنند روبه هستند. این پرندگان می توانند ویروس را در مسافت های بسیار طولانی با خود حمل و در کشور مقصد به پرندگان بومی منتقل کنند و بدین ترتیب به تدریج، این ویروس در آن مناطق هم بومی خواهد شد. به نظر می رسد برای کنترل و جلوگیری از شیوع بیشتر بیماری در جهان، ردیابی و رهگیری مسیر مهاجرت های پرندگان و نظارت مستمر بر آنها و نمونه گیری های مداوم از پرندگان مشکوک و نیز جلوگیری از اختلاط پرندگان وحشی مهاجر با پرندگان اهلی چاره اصلی کار باشد.
با توجه به تنوع ژنتیکی فراوان ویروس های آنفلوآنزا واکسنی که بتواند علیه تمامی گونه های آنها ایمنی ایجاد کند تاکنون کشف نشده است و شرکت های بزرگ داروسازی دنیا هر ساله بنا بر توصیه های سازمان بهداشت جهانی نوعی از واکسن را که بر ضد گونه اصلی شایع در آن سال اثر گذار باشد به تولید انبوه می رسانند. از طرف دیگر تعداد و مقدار داروهای موثر در درمان بیماری آنفلوآنزا نیز محدود است و سویه هایی از این ویروس ها نسبت به آنها مقاوم شده اند. با این اوصاف به نظر می رسد تنها راه مقابله با این ویروس، پیشگیری از بروز آن است. در کشور ما نیز با توجه به اهمیت این بیماری، ستاد ملی مبارزه با آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان و ستادهای استانی تابعه آن از مدت ها قبل تشکیل شده است. البته خوشبختانه تاکنون موردی از آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در خراسان شمالی مشاهده نشده است.
خراسان شمالی از استان هایی است که با توجه به مهاجرت پرندگان به دریاچه سد ها و رودخانه های استان، همواره مورد تهدید آنفولانزای فوق حاد پرندگان بوده است. هرساله پرندگان مهاجر از اواسط فصل پاییز از مناطق سردسیر سیبری به تالاب ها و آبگیرهای خراسان شمالی وارد می شوند و پس از زمستان گذرانی در اوایل بهار برای زادآوری به سیبری باز میگردند.
بیشتر پرندگان مهاجر که به استان وارد می شوند در سد های شیرین دره، بیدواز، بارزو و حاشیه رودخانه های اترک و کال شور جاجرم فصل سرما را سپری می کنند.
در این خصوص، مدیرکل دامپزشکی خراسان شمالی با تاکید بر این که تاکنون موردی از آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در استان مشاهده نشده است، می گوید: به دلیل قرارداشتن در فصل مهاجرت پرندگان و با توجه به گزارش هایی که از بروز این بیماری در برخی مناطق کشور داشته ایم، دامپزشکی استان تدابیر پیشگیرانه در این خصوص اتخاذ کرده است.
به گزارش روابط عمومی اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی، دکتر حمید رمضانی به تشدید اقدامات کنترلی در واحدهای صنعتی پرورشی و کشتارگاه های طیور، اطلاع رسانی به متصدیان واحدها، رصد و پایش زیستگاه های پرندگان با همکاری ادارات حفاظت محیط زیست و مواردی از این دست اشاره کرد و تصریح می کند: مرغداران هم لازم است ضمن تشدید اقدامات قرنطینه ای و ضوابط امنیت زیستی، هر گونه تلفات غیرمتعارف در واحدهای پرورشی را بلافاصله به دامپزشکی اطلاع دهند.
وی بیان می کند: از روستاییان به ویژه دهیاران و مسئولان خانه های بهداشت هم انتظار داریم با مشاهده هر گونه تلفات سریع و غیرعادی در طیور بومی روستاها بلافاصله با شماره تلفن 1512 تماس بگیرند و شبکه های دامپزشکی را مطلع کنند تا اقدامات تشخیصی و کنترلی انجام شود.
دکتر رمضانی، در رزمایش استانی آنفلوانزای پرندگان در خراسان شمالی که به مناسبت هفته پدافند غیرعامل، در اداره کل دامپزشکی استان برگزار شد، بر آمادگی کامل این اداره برای مقابله با مخاطرات و تهدیدهای احتمالی در بخش دام و طیور و آبزیان تاکید کرد.
در حالی که تنها در آمریکا سالیانه حدود ۳۶ هزار مورد مرگ و میر ناشی از ابتلای افراد به آنفلوآنزای متداول انسانی ثبت می شود، شاید مرگ حدود یک صد تن در سراسر جهان در اثر ابتلا به عفونت آنفلوآنزای پرندگان چندان هم جدی و خطرناک به نظر نرسد. ولی باید تاکید کرد که چنانچه این ویروس بنا به هر دلیلی قابلیت انتقال انسان به انسان را بیابد می توان وقوع یک همه گیری جهانی دیگر را بسیار محتمل دانست. بنابر این اعمال اقدامات پیشگیرانه و سرمایه گذاری لازم در خصوص آن امری بدیهی و اجتناب ناپذیر است. بدین منظور انجام اقداماتی نظیر پایش مستمر زیستگاه های پرندگان آبزی و مهاجر استان ها، اطلاع رسانی برگزاری کلاس های آموزشی متعدد برای روستاییان، مراقبت های مستمر بر کشتارگاه ها، تجهیز پست های قرنطینه ای برای کنترل ورود و خروج پرندگان بين استانی و به کار گیری اکیپ های عملیاتی برای نابودکردن و پاکسازی کانون های مشکوک این بیماری کاملا ضروری به نظر می رسد.
همچنین باید از برقراری تماس های غیر ضروری و ارتباط نزدیک انسان ها با پرندگان وحشی اجتناب کرد و افراد شاغل در مزارع پرورش پرندگان اهلی نیز اقدامات حفاظتی لازم را به کار گیرند. با تمام این تفاسیر از آنجایی که ویروس های آنفلوآنزا نسبت به حرارت حساس هستند، در صورت پخت گوشت و تخم پرندگان در حداقل دمای ۷۰ درجه سانتیگراد و پرهیز از خوردن این قبیل غذاها به صورت نیم پز می توان به مصرف آنها اقدام کرد.
باید این نکته را از یاد نبریم که این نخستین باری نیست که دست اندازی های مداوم بشر به محیط زیست جانوران، مخاطراتی این چنینی را سبب می شود اما در صورت تداوم یافتن این مسئله، دیگر نمی توان پایانی خوش را برای آن متصور بود.