دلار از مبادلات اقتصادی حذف خواهد شد؟

روسیه  و چین معاملات با روبل روسیه و یوآن چین را در جهت اجرای موافقت نامه دوجانبه آغاز کردند و مبادلات تجارتی این دو کشور در سال 2019 به ۸۰ میلیارد دلار رسیده بود. به گفته پوتین این رقم طی سال های آینده از ۱۰۰ میلیارد دلار فراتر می رود. گفتنی است روسیه نه تنها دلار را در مبادلاتش با چین حذف کرده است بلکه در مبادلات تجاری خود با ایران، ترکیه، اتحادیه اروپا و هند نیز از ارز ملی استفاده می کند و این اتفاق برای ایران زمانی رخ داد که بانک مرکزی ایران توسط آمریکا تحریم شد و کشورها برای دور زدن تحریم های امریکا اقدام به استفاده از ارز ملی کردند. در این بین هر یک از کشورهای نام برده شده (چین، ترکیه، ایران و هند) نیز در مبادلات تجاری خود با سایر کشورهای جهان از ارز ملی استفاده می کنند. به عنوان مثال دولت پاکستان با توجه به افزایش قیمت دلار و کاهش ارزش واحد پول پاکستان، تصمیم گرفته است از این پس پرداختی‌های خود به شرکت‌های چینی را با «یوان» انجام دهد.

حذف دلار از اقتصاد ایران؟

نرخ دلار بر اقتصاد ایران چه در بخش دولتی و چه در بش خصوصی به شدت تاثیر گذار است. بر این اساس پس از بحران ارزی پیش آمده در کشور، مردم از تصمیم گیران کشور انتظار دارند با از بین بردن نوسان نرخ ارز ثبات را به اقتصادکشور بازگردانند. در این زمینه کارشناسان عرصه اقتصاد معتقدند برای رسیدن به کاهش اثر دلار بر اقتصاد ایران نیازمند اصلاحات هستیم. به این معنا که در وهله اول تقاضای دلار در کشور باید به تقاضای سایر ارزها تغییر پیدا کند. شاید سال ۸۴  بود که تلاش شد تا به جای دلار کم کم یورو جایگزین شود. این اتفاق ذخایر ارزی کشور ما را در خارج به تدریح تغییر داد و به جایی رساند که امروز نفت و سایر صادرات بخش دولتی غالبا با دلار معامله نمی‌شود، ولی شرکت‌های خصوصی چون با کشورهایی دست به مبادله می‌زنند که سر و کار آنها با دلار است، این رفتار را ندارند.

دولت سیزدهم و حذف دلار

 ظاهرا دولت سیزدهم 2طرح کلی برای نظام ارزی کشور دارد. یکی تلاش برای حذف دلار از مبادلات و جایگزینی با تهاتر، دیگری استفاده از دلارهای خانگی مردم و زنده‌کردن دوباره حساب‌های ارزی. در این میان می توان گفت حذف دلار از نظام بانکی و تجاری کشور مهم‌ترین گام در دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی است. مزیت این اتفاق می تواند به بی نیازشدن ایران از مجوزهای آمریکا در تبادلات اقتصادی جهانی، کم اثر و بی اثر شدن تحریم های مالی، از بین رفتن اهرم فشار بر ایران در معادلات سیاسی، انتقال منابع حاصل از فروش نفت به داخل کشور، افزایش قدرت چانه‌زنی ایران در تعاملات بین‌المللی و امکان مدیریت بهتر نرخ ارز کمک کند. همچنین که فاطمی امین وزیر صمت در تازه ترین سخنانش گفته است: «در کشور مشکل فنی و فناوری نداریم و هیچ کس نمی تواند ادعا کند که نمی تواند کار را از پیش ببرد و به جد، دنبال حذف قیمت دلاری هستیم.»

نقش قرارداد شانگهای در حذف دلار

حدود نیمی از جمعیت دنیا و قریب به یک‌سوم تولید اقتصادی جهان در حوزه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای قرار دارد و این ظرفیت به‌اندازه‌ای است که می‌تواند تکافوی نیازهای ایران و شرکای اقتصادی ما را بدون نیاز به دلار برآورده سازد. چنانچه ایران بتواند تجارتی معادل ۱۵ میلیارد دلار به‌واسطه پیمان‌های پولی و مالی دوجانبه و از طریق کشورهای دوست و همسایه مانند عراق، چین، ترکیه، هند، برزیل، پاکستان، افغانستان، روسیه و ژاپن را سامان دهد، درنتیجه قادر خواهد بود که بیش از ۶۵ درصد از تجارت خود را بدون دلار با این کشورها انجام دهد. همچنین می‌توانیم از کارت عضویت در «سازمان همکاری شانگهای» استفاده کنیم، به‌وسیله پیمان‌های تجاری دوجانبه و طی دوره‌های زمانی مشخص، به‌طور کامل از گردونه دلار خارج شویم.

مخالفان چه می گویند؟

برخی معتقدند که کاهش نقش دلار می‌تواند منجر به ثبات در بازار ارز کشور شود. کارشناسان می گویند کاهش نقش دلار عملا باعث افزایش نقش ارزهای جایگزین می‌شود و نوسانات حاکم بر بازار ارز از دلار به ارزهای دیگر منتقل شده و به جای خود باقی می‌ماند. همچنین نوسانات حاکم بر بازار ارز ایران تنها محدود به دلار نیست و بهای یورو و پوند نیز در قیاس با ریال افزایش یافته است. بنابراین در نوسانات اخیر حاکم بر بازار ارز، این دلار نبوده که گران شده است، بلکه ریال بوده که ارزش خود را از دست داده است. نادیده گرفتن این نکته می‌تواند در تعیین سیاست‌های پولی و مالی ایران منجر به خطاهای محاسباتی شود. همچنین مخالفان حذف دلار تاکید کرده اند که مهم‌ترین زیان ناشی از استفاده از ارزهای جایگزین بالارفتن هزینه واردات است. به باور آنها واردات کالایی با یک ارز جایگزین از فروشنده‌ای که کالای خود را به دلار عرضه می‌کند به این معنی است که «وارد کننده به‌صورت رسمی باید هزینه خرید و فروش ارز را پرداخت کند و پرداخت چنین هزینه‌ای افزایش قیمت را به دنبال دارد.

این در حالیست که موافقان حذف دلار از مبادلات اقتصادی تاکید می کنند این اقدام در راستای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی خواهد بود به دلیل اینکه میدان تحرک را از دلار سلب می‌کند. درنتیجه، یکی از تکانه‌های مهم خارجی از معادله مالی – تجاری کشور حذف‌شده و امنیت اقتصادی را تامین می‌کند. به‌بیان‌دیگر، رفع نیاز به مجوزهای آمریکا در فرایند تجارت خارجی، کم اثر کردن تحریم‌های این کشور و مقاوم‌سازی اقتصاد را به ارمغان می‌آورد لذا بر اساس این گزارش می توان دریافت که حذف دلار، امروز به یک ضرورت در روابط بین‌الملل تبدیل‌شده و فقط به جمهوری اسلامی که داعیه‌دار مقابله با استکبار است، اختصاص ندارد.