گزارش ویژه از گسترش فقر در کشور/ خط فقر در ایران چقدر است؟
مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی اعلام کرد نرخ فقر در ایران طی یک دهه از ۱۹ درصد به بیش از سی درصد افزایش‌یافته است .
به گزارش اترک به نقل از خبر آنلاین، افزایش فقر حالا به یکی از مهم‌ترین معضلات اقتصادی و اجتماعی ایران تبدیل‌شده است. درحالی‌که حسین عبده‌تبریزی، رئیس اسبق سازمان بورس تداوم وضعیت کنونی را حرکت اقتصاد ایران به سمت هندی شدن می‌داند، درعین‌حال آقا محمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام گفته است: دو هزار و ۲۰ محله و ۱۹ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از جمعیت در سراسر ایران وجود دارد که از امکانات اولیه زندگی مانند مسکن، اشتغال، تحصیلات تا ۱۲ سال، سلامت، خوراک و پوشاک محروم هستند.
رشد صفر درصدی اقتصاد ایران در دهه نود و تشدید وضعیت بحرانی تورم از سال ۱۳۹۷ به این‌سو در گسترش فقر در ایران بسیار مؤثر بوده است.
در حقیقت با خروج ترامپ از برجام، اقتصاد ایران با شوکی شدید مواجه گردید. این شوک به‌گونه‌ای اقتصاد را تحت تأثیر قرارداد که ایران حالا برای ششمین سال متوالی پذیرای تورم بالاتر از چهل درصد است .
فقیرتر شدن طبقه متوسط و افزایش تعداد فقرا امری است که بسیاری از کارشناسان نگرانی خود را نسبت به آن ابراز کرده‌اند. حالا مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نیز در گزارشی مبسوط بر این نگرانی صحه گذاشته و گسترش فقر و افزایش شمار فقرا مورد تائید قرارداد است.
در این گزارش تأکید شده است: شکاف فقر که فاصله فقرا تا خط فقر را اندازه‌گیری می‌کند؛ در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به بالاترین مقدار خود یعنی ۲۷ درصد رسیده است .
بررسی مصارف خانوار در سال‌های گذشته نیز کاهش در رفاه خانوار را تائید می‌کند. نگاهی به مصرف خوراک خانوارها، سه اتفاق به‌طور هم‌زمان را نشان می‌دهد؛ اول افزایش سهم خوراک از کل هزینه‌های خانوار، دوم کاهش کل خورک خانوار یعنی کاهش کالری دریافتی و سوم کاهش کیفیت کالری دریافتی خانوار.
نکته مهم اینجاست که بررسی‌ها نشان می‌دهد هم‌زمان با افزایش شکاف فقر، فاصله خانوارهای بالای خط فقر نیز با خط فقر در طول زمان کمتر شده است. این وضعیت البته به معنای خطر قرارگیری خانوارها در طبقه فقیر با تکانه‌های اقتصادی است.
بر اساس این گزارش در سال ۱۴۰۰ خط فقر سرانه متوسط کشوری با رشد ۵۰ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹، به میزان یک‌میلیون و هفت‌صد هزار تومان رسید. بر این اساس خط فقر متوسط کشوری در سال ۱۴۰۰ برای خانوار چهارنفره در حدود چهار میلیون و پانصد هزار تومان بوده است. البته برآورد می‌شود این عدد در شهریور ۱۴۰۱ به هفت میلیون و پانصد هزار تومان رسیده باشد.
داشتن شغل باعث خروج از فقر می‌شود؟
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در این گزارش بر این نکته تأکید کرده است که صرف برخورداری از شغل در مناطق روستایی با احتمال زیاد می‌تواند باعث خروج از فقر شود اما در مناطق شهری بی‌تأثیر است.
بر این اساس در سال‌های میانی دهه هشتاد و سال‌های ابتدایی دهه نود صرف برخورداری از شغل تفاوت قابل‌توجهی در بین فقرا و غیر فقرا داشت؛ اما به‌مرورزمان با افزایش فقر در عین رشد مشاغل تخصصی، درصد خانوارهای دارای سرپرست شاغل بین فقرا و غیر فقرا برابر و حدود ۶۰ درصد بوده است. این بدان معنی است که ۶۰ درصد فقرا فعالیت اقتصادی داشته و کار می‌کنند.
این در حالی است که حسین راغفر، کارشناس اقتصادی معتقد است کار باید به گونه‌ی باشد که فرد شاغل را از حیطه فقر دور کند، در غیر این صورت انگیزه‌های شغلی از میان خواهد رفت.
کدام ویژگی‌ها فقر را کاهش می‌دهد؟
بازوی کارشناسی قوه مقننه در این گزارش اعلام کرده است که صرف با سودای فقر را کاهش می‌دهد، درعین‌حال افزایش سال‌های تحصیل احتمالاً باعث کاهش فقر خواهد شد.
همچنین در مناطق شهری ، به‌مرورزمان سن سرپرست خانوار غیر فقیر از خانوار فقیر پیشی گرفته است. این در حالی است که در خانوار روستایی ، سن سرپرست خانوار فقیر بیش از خانوار غیر فقیر است. درعین‌حال بررسی وضعیت خانوارهای شهری نشان می‌دهد زن سرپرستی بین فقرا و غیر فقرا تفاوت معناداری ندارد درحالی‌که درصد فقرای زن‌سرپرست در مناطق روستایی بالاتر هستند.
برخورداری از مسکن روستایی یکی از مواردی است که رفاه خانوار را کاهش می‌دهد. نرخ برخورداری از مسکن استیجاری در بین فقرای شهری ۴ درصد بیشتر از غیر فقراست. مستأجران به دلیل پرداخت هزینه اجاره مجبورند از سایر هزینه‌های خود به‌طور خاص بکاهند. به‌طوری‌که کالری دریافتی مستأجران همواره پایین‌تر از مالکان بوده است.
مقارن با اجرای برجام و بهبود روابط خارجی، نرخ فقر کاهش یافت
هرچند دهه در نود ، رشد اقتصادی صفر درصدی و تورم بالا رخ‌داده است اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ کاهش جزئی نرخ فقر رخ‌داده است. این مقطع زمانی درست مقارن با اجرای برجام و بهبود روابط خارجی ایران بوده است.
بر اساس این گزارش در سال ۱۴۰۰ در حدود ۲۵.۶ میلیون نفر در ایران زیرخط فقر بودند. هرچند به دلیل رشد مثبت اقتصادی در سال ۱۴۰۰، هفت‌صد هزار نفر از جمعیت فقیر ایران کاسته شد اما بررسی کیفی این عدد نشان می‌دهد رشد اقتصادی بر طبقه متوسط اثرگذاری بالاتری داشته و فقرا کمتر تحت تأثیر خود قرارداد است. درعین‌حال قیاس این عدد با سال ۱۳۹۰ ، نشان از افزایش یازده‌میلیون‌نفری جمعیت فقرا دارد.
در سال جاری، فقر گسترش خواهد یافت
تداوم تورم بالا در سال ۱۴۰۱ و افزایش شدید قیمت مواد غذایی در کنار پیش‌بینی تورم بالا در سال جاری احتمالاً می‌تواند به گسترش فقر بیانجامد.