هوشمندسازی یارانه آرد و نان به کجا رسید؟
گروه اقتصادی: فاز دوم هوشمندسازی یارانه نان چنانچه پیش از این اعلامشده بود در مردادماه اجرایی میشود. بیش از ۸۰ روز از آغاز فاز نخست اجرای این طرح میگذرد و به گفته محمدجلال مشاور وزیر اقتصاد نهایتا یکماه دیگر فاز دوم اجرایی خواهد شد. بر اساس آنچه اعلامشده، سیاستگذار در فاز دوم بهدنبال متناسبسازی سهمیه آرد نانوایان کشور بوده و هدف از این روند، کنار گذاشتن سهمیه آرد یارانهای و حرکت به سمت شناورسازی دسترسی نانوایان به آرد است. همچنین گفته میشود در این فاز ضریب ۱۵درصدی جبران هزینههای نانوایان تعدیل خواهد شد. مشاور وزیر اقتصاد گفته است: «در این طرح کاهش هزینههای دولت مطرحشده بود، بر این اساس تهیه زیرساخت جهت تحقق اهداف سیاستگذار به وزارت اقتصاد واگذار شد. یک هماهنگی مشترک بین ۴وزارتخانه انجامشده است.» عملیات اجرایی طرح نیز بهصورت مشترک با کمک وزارت صمت، کشور و کشاورزی در دستور کار قرار گرفته است.
از سوی دیگر براساس آمارهای اداراتکل غله و خدمات بازرگانی، 75 هزار واحد نانوایی فعال سنتی در سطح کشور وجود دارد که از زمان آغاز طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان بیش از 70 هزار نانوایی به سامانه تجهیز شدهاند، در حالی که سطح پوشش فعلی این طرح حدود 95 درصد کل نانوایان است. روزانه فروش حدود 100 میلیون قرص نان در سامانه ثبت میشود که شامل 7.5 میلیون تراکنش بانکی است. این تعداد تراکنش توسط 6.5 میلیون کارت بانکی یکتا انجام میشود و بهطور متوسط هر 3 روز خرید نان توسط 28 میلیون خانوار ایرانی انجام میگیرد. برآورد دولت این است که سالانه حدود 10 میلیون تن گندم برای تأمین نان مردم مصرف میشود اما در حدود 30 درصد عرضه خارج از شبکه وجود دارد که با اجرای این طرح، جلوی آن گرفته میشود.
اولین مسأله مهم در اجرای طرح هوشمندسازی، ثبات قیمت نان سنتی است، زیرا مردم سهمیه نان ندارند و این موضوع از ابتدا در این طرح هیچ جایگاهی نداشت. از سوی دیگر کارت نان نیز یک شایعه رسانهای بود و قرار نیست هیچ افزایش قیمتی برای نان سنتی درنظر گرفته شود. طبق گفته محمد جلال مشاور وزیر اقتصاد، نانواییهای موجود که اغلب نانواییهایی هستند که آرد را تبدیل به نان میکنند، بدون محدودیت، بعد از اجرای طرح، میتوانند آرد خودشان را دریافت کنند و هیچ نگرانی درخصوص مقدار سهمیه و محدودیت ساعت کار نخواهند داشت.
بیژن نوروز مقدم رئیس اتحادیه نانوایان سنتی تهران نیز با اشاره به نصب دستگاههای پوز در نانواییهای کل کشور گفت: این دستگاهها هنوز در حال نصب هستند و در تهران در حدود 700 تا 800 نانوایی هستند که هنوز به دستگاه کارتخوان مجهز نشدهاند. این دستگاهها متعلق به سامانه بانک سپه هستند و به وزارت اقتصاد متصل شدهاند. وی افزود: با اجرای طرح هوشمندسازی یارانه آرد، نان سنتی نه گران شده است و نه در تعداد خرید برای مردم محدودیت ایجاد شده است.
نوروز مقدم با اشاره به تشویق دولت برای نانوایان با اجرای طرح هوشمندسازی گفت: دولت افزایش قیمت نان را به عنوان خط قرمز خود تعیین کرده است چون نان قوت غالب مردم است و از این جهت نمیخواهد مشکلی برای اقشار مختلف جامعه به وجود بیاید. با توجه به بالا رفتن هزینههای نانواییها از جمله حقوق و دستمزد کارگران، اجاره نانوایی و هزینههای حمل و نقل، دولت 15 درصد تشویقی برای نانوایان برای پخت نان نوع یک و جبران هزینههای فعلی در نظر گرفته است. رئیس اتحادیه نانوایان سنتی تهران افزود: در این طرح تشویقی به هر نانوایی در پایان هر روز کاری و به تعداد قرصهای نان فروخته شده، 15 درصد تشویقی داده میشود، درحالی که در گذشته چنین تشویقی وجود نداشت.
شمار کارشناسان اقتصادی موافق طرح ساماندهی هوشمندسازی یارانهها در اکثریت قرار دارد. عمده اقتصاددانان کشور ادامه نظام اقتصادی بهشدت یارانهای کشور را ناکارآمد میدانند که هرچه بیشتر ادامه پیدا کند اثرات آن ممکن است غیر قابلکنترل باشد، از همینرو اقدامات دولتهای پیشین و نیز دولت کنونی در این مسیر را در کلیت موردتایید میدانند، اما هشدارهایی درباره زمان و شکل اجرای آن میدهند و پیشنهادهایی هم برای بهبود روند اجرای آن دارند. برخی از کارشناسان میگویند؛ باید هر دو طرف تقاضا (مصرفکننده) و عرضه را در نظر داشت. در سمت مصرفکننده یارانهای دارد توزیع میشود که هدفمند نیست و شاید تماما بهدست کسی که استحقاق آن را دارد، نرسد و در سمت عرضه یارانهای که مستقیما به نانوا پرداخت میشود با پایینآوردن بسیار زیاد هزینه فرصت موجب میشود انگیزه تولید آن به شکلی قابلتوجه کاهش یابد؛ چراکه مثلا میتواند آرد یارانهای خود را در بازار آزاد بفروشد.
به اعتقاد آنها برای حل این مشکل راههای مختلفی میتوان متصور بود. سادهترین آن آزادسازی یکباره است، یعنی یارانهای پرداخت نشود و به شکل طبیعی و کامل انگیزه قاچاق از میان برود، سیستم رانتی متوقف شود و در یک نظام بازعرضه و تقاضا، بازار خود قیمت را تعیین کند و از این طریق قیمتها تعدیل شود، اما مشکل این کار آنجا است که نان کالایی بسیار حساس و قوت اساسی جامعه است. چنین کاری با توجه به این مساله و نیز با توجه به عواقب سیاسی آن و با تشدید بیاعتمادی به دولت، احتمالا عواقب خوشایندی ندارد. البته این مساله منحصر به ایران نیست، بلکه نمونههایی تاریخی و نیز معاصر در سطح جهان دارد، بنابراین این احتمال وجود دارد که با اعمال یکباره آزادسازی، سیاست دولت شکست بخورد و ناچار به بازگرداندن آن شود که این نیز نمونههایی در سطح بینالمللی دارد. البته به شکل عمومی نیز در اقتصاد کلان توصیه بر اجتناب از اقدام دفعی و هیتبنگ و پرهیز از واردآوردن شوکهای قیمتی است و گفته میشود با روندی تدریجی باید به اصلاح نظامهای سوبسیده اقدام کرد.
مشکل دیگری که سوای از بیاعتمادی و واکنشهای انفجاری احتمالی باید در نظر داشت تورم مزمن و با نرخ بالای این دوره است که تاکنون سر بازایستادن نداشته است و اگر امسال قیمتی تعیین شود، مشخص نیست سالدیگر این قیمت با توجه به نرخ تورم چقدر کارآیی دارد و موج انفجاری است که همه کالاهای دیگر را دربر میگیرد. درباره نقطهقوت طرح دولت اصلیترین موضوع از میانبردن رانت در سمت عرضهکننده است چون نانوا آرد را به قیمت واقعی دریافت میکند و انگیزه آن برای فعالیت دلالی کاهش مییابد و از سوی دیگر انگیزه تولید بالا میرود. ضعف این طرح آن است که در بخش تقاضا، یعنی مصرفکننده همچنان پولپاشی وجود دارد و یارانه سنگینی به او پرداخت میشود که لزوما مستحق آن نیست، اما در جمعبندی باید گفت هرچند این گام همچنان سیستم توزیع سوبسید را به نقطه بهینه نمیرساند اما گامی به پیش است. گام بعدی میتواند اضافهکردن یک یارانه نقدی با تشخیص دقیق بخش آسیبپذیر باشد و سپس قیمت نان آزاد شود، اما همچنان نمیتوان با توجه به شرایط خاص امروز مصرفکننده در کشور با کالای حساسی مانند نان برخوردی دفعی کرد و به ناگهان کمکهای دولتی را متوقف کرد.
به گزارش اترک، دولت هوشمندسازی یارانه آرد و نان را به صورت آزمایشی در برخی از نانواییهای استان زنجان کلید زد و هدف از اجرای این طرح را جلوگیری از قاچاق آرد و توزیع عادلانه یارانهها عنوان کرد. دولت برای دستیابی به این هدف نانواییها را به کارتخوانهای هوشمند مخصوص این طرح مجهز کرده تا از طریق این تراکنشها حجم مصرف آرد و حجم تولید نان را به صورت لحظهای رصد کند. یکی از اهداف مهم دولت با اجرای این طرح، بالا بردن کیفیت نان است تا فضای رقابتپذیری میان نانواییها ایجاد شود و هر کدام برای جذب بیشتر مشتری، کیفیت نان را افزایش دهند.
اجرای مرحله اول طرح هوشمند سازی یارانه آرد و نان از 30 خردادماه در استان تهران هم آغاز شده است و برآورد میشود با اجرای این طرح درکشور، از هدررفت سالانه بیش از حدود چهار میلیون تن نان در کشور و قاچاق گسترده آرد یارانهای جلوگیری شود.