فرهنگ عفاف و حجاب و چالشهاي آن در عصر جهاني شدن اطلاعات

قسمت سوم

ب- آسيب شناسي فرهنگ عفاف و حجاب در عصر جهاني شدن اطلاعات:

جهان گرايان (طرفداران جهاني شدن) بر اين عقيده اند كه اشاعه فزاينده و هر چند ناموزون راديو، تلويزيون، اينترنت، ماهواره و فناوريهاي ديجيتالي امكان ارتباط فوري را در بخش هاي وسيعي از دنيا فراهم كرده است و در نتيجه كارايي بسياري از كنترل هاي ملي بر اطلاعات تضعيف شده است. مردم برخلاف گذشته در معرض ارزشهای ساير فرهنگها قرار دارند. (ديويدهلد: 1382، ص:37)

امروزه مقياس، شدت، سرعت و حجم كامل ارتباطات فرهنگي بي سابقه است. براي مثال ارزش صادرات و واردات فرهنگي طي دهه هاي اخير چندين برابر افزايش يافته است. تجارت محصولات تلويزيون، فيلم و راديو گسترش بسيار زيادي پيدا كرده است. بنگاههاي خبر پراكني ملي در معرض رقابت بين المللي شديد و كاهش سهم مخاطبان قرار دارند و ارقام مربوط به ارتباطات و كاربران اينترنت به شكل تصاعدي افزايش مي يابد زيرا الگوهاي ارتباطات بطور فزاينده اي از مرزهاي ملي فراتر مي روند. (همان: ص36) و فرهنگهاي تلفيقي و شركتهاي رسانه هاي گروهي فراملي اقدام به تهاجم چشمگيري عليه فرهنگها و هويت هاي ملي كرده اند و در نتيجه جايگاه فرهنگي دولت نوين دگرگون شده است. (همان)

سئوال اين است كه دردنياي اين گونه و يكسره در حال تغيير چگونه مي توان زيست؟ مفاهيمي همچون استقلال فرهنگي، هويت ملي، ارزشهاي خودي و باورهاي ديني از چه جايگاهي برخوردارند؟ آيا مي توان از ايده ها، ارزشها و نگرشها در سطح ملي و بصورت محلي محافظت نمود؟ آيا با دشواري هاي موجود به راحتي مي توان كنار آمد؟ اساساً دينداري در عصر جهاني شدن چگونه است؟

پاسخگويي به مجموعه وسيعي از اين گونه سوالات مشغله فكري و فرهنگي تعداد كثيري از انديشمندان و صاحب نظران معاصر در حوزه هاي مختلف سياسي، اجتماعي و فرهنگي است كه حساسيت آن در جهان سوم و البته در نظام هاي ديني و ايدئولوژيك صدچندان و به مراتب بيشتر است. اكنون در جمهوري اسلامي بودجه هاي عظيمي در قالب برنامه هاي فرهنگي نهادهاي مختلف مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان تبليغات اسلامي و شوراي عالي انقلاب فرهنگي اختصاص مي يابد كه تماماً به اميد بازدهي مناسب در عرصه فرهنگ عمومي و ديني و ميهني است. طرح اين مطلب كه سياست هاي فرهنگي كشور تا چه حد موفقيت آميز بوده است؟ خود حديث مفصلي است كه بصورت اصولي و در فرصتي مقتضي بايد بدان پرداخته شود اما در راستاي پاسخ به پرسشهاي اصلي پژوهش حاضر و اثبات فرضيه اي كه ارائه شد ناگزير از طرح بعضي مقدمات براي رسيدن به جوابهاي منطقي و واقع بينانه هستيم كه اولين مطلب معناي آسيب شناسي و سپس اتخاذ رويكردي علمي در موضوع آسيب شناسي فرهنگي است كه طبيعتاً به استناد آن بايد فرايند پژوهش را هدايت نمود و به امبادرت به  توصيه هايي سياستگذرانه نمود.

مقصود از آسيب شناسي شناخت آفت ها، تهديدها و بيماري هاي هر چيزي است كه مورد مطالعه و بررسي قرار مي گيرد اصطلاح آسيب شناسي از علوم پزشكي وارد علوم اجتماعي شده است و همانطور كه در علوم پزشكي وقتي بدن فرد بيمار مورد معاينه قرار مي گيرد مشكلات و نارسايي هاي آن شناخته و معالجه مي شود در مسائل اجتماعي نيز آسيب شناسي عبارت از بررسي آفت ها، تهديدات و بيماري هاي اجتماعي در حوزه هاي مختلف است.

آسيب شناسي فرهنگ عفاف و حجاب مانند هر موضوع ديگري در درجه نخست نيازمند داشتن روش شناسي، مدل تحليل مناسب و يا نظريه است كه پژوهشگر را در امر تحقيق و مطالعه كمك مي نمايد. به عقيده جيمزدوئرتي و جوزف فالتزگراف: «يك نظريه يك ابزار فكري است كه به ما كمك مي كند تا دانسته هاي خويش را سازمان دهيم، سوالات با اهميت مطرح سازيم و صورت بندي اولويت هاي تحقيق و نيز روش هاي ثمربخش و انجام تحقيق را هدايت كنيم. به عبارت ديگر نظريه ما را قادر مي سازد تا روشهاي تحقيق علمي را بصورت منظم و نه تصادفي به كار ببنديم نظريه به ما كمك مي كند تا معلومات رشته خويش را به دانسته هاي ساير رشته ها پيوند دهيم و سرانجام نظريه چارچوبي براي ارزشيابي توصيه هاي سياستگذرانه به دست مي دهد كه در علوم اجتماعي بطور تلويحي يا صريح به وفور يافت مي شود.» (جيمزدوئرتي و...: 1372، ص:9)

با درك چنين واقعيتي از نظريه ترديدي براي داشتن روش شناسي درست در فهم، تحليل و تبيين فرهنگ عفاف و حجاب و آسيب شناسي آن باقي نمي ماند. رويكرد منطقي ناظر بر آسيب شناسي در همه موضوعات اعم از فيزيولوژيك و يا اجتماعي عبارت از اين است كه امور را به حسب وضعيت آن ها در سطوح مختلف شامل؛ موجود، ممكن، محتمل و مطلوب تقسيم نموده و جايگاه مساله مورد بررسي در رابطه ميان آن امور را مشخص نماييم. نسبت ميان امر واقع و امر مطلوب شاخص مهمي در ارزيابي موفقيت و يا ناكامي برنامه ها و همچنين ابزار مناسبي براي بررسي عملكرد و نتايج است. بر همين اساس آسيب شناسي فرهنگ عفاف و حجاب وقتي ميسر مي شود كه بتوانيم رابطه وضعيت مطلوب و مورد انتظار با وضعيت موجود را اندازه گيري نموده و بخوبي تحليل نمائيم. آنچه مسلم است از رهگذر اين ارزيابي و در نتيجه آگاهي نسبت به فاصله ميان وضع ايده ال با وضع موجود فرآيند آسيب شناسي به شيوه علمي امكان پذير مي شود.

علاوه بر مدل تحليل مذكور (رجوع شود به جيمزدوئرتي و جوزف فالتزگراف: همان، ج اول) بدليل آنكه موضوع بررسي در حوزه ارتباطات و آميخته با عناصر ارتباطي است لذا الگوي مربوط به فرايند و عناصر ارتباطي هارولدلاسوال را نيز در تكميل آن مورد استفاده قرار داده و بر اساس هر يك از عناصر اصلي ارتباطات ابعاد مختلف آن را در بوته نقد آسيب شناسانه قرار مي دهيم.