در حالی که مقامهای آمریکایی از امکان حرکت به سمت گزینههای جایگزین در قبال برنامه هستهای ایران صحبت میکنند، یک منبع نزدیک به تیم ایرانی گفت: «اساسا بهترین گزینه برای آمریکا دستیابی به توافقی دیپلماتیک با ایران است، چرا که تمامی گزینههای دیگر برای واشنگتن هزینهزا خواهد بود. با توجه به چالش های آمریکا در شرق اروپا و شرق آسیا، منفعت واشنگتن در ایجاد تنش و مناقشه تازه در منطقه غرب آسیا نیست. هیأت ایرانی با هدف دستیابی به توافق، البته بر اساس اصول و معیارهای روشن و قطعی خود، در وین حضور یافته است و واشنگتن باید از این فرصت برای جلوگیری از تشدید تنش و ممانعت از مناقشات بعدی بهره گیرد».
این منبع یادآور شد که «تکرار مداوم «گزینه جایگزین» یا تلاش برای ایجاد فشار رسانهای از طریق تعیین جدول زمانی برای گفتوگوها، در شرایطی که دولت آمریکا چه در داخل این کشور و چه در عرصه سیاست خارجی با شکستها و چالشهای متعددی روبروست، صرفا پیامی از سر ضعف و استیصال صادر میکند و نه پیام قدرت».
روزنامه انگلیسی زبان «تهران تایمز» گزارش امروز خود را به بررسی چشم انداز مذاکرات وین اختصاص داد که به واسطه کارشکنی های آمریکا، گمانه زنی درباره نتیجه آن بیش از پیش دشوار شده است.
تهران تایمز در این باره می نویسد: از سه هفته پیش که مذاکره کنندگان به وین بازگشته اند، سرعت پیشبرد گفتگوها متفاوت بوده تا آنجا که گاهی روندی ثابت و رو به جلو داشته حال آنکه در مواردی دیگر، با دشواری هایی همراه بوده است. این دشواری ها هم عمدتاً بابت مانع تراشی های آمریکا در باب چندین موضوع کلیدی است که حل و فصل آنها برای احیای توافق هسته ای ۲۰۱۵ ضروری تلقی می شود.
«راستی آزمایی» مطالبه مهم ایران در وین
یکی از این موضوعات، روند راستی آزمایی است که طی مذاکرات وین و با توجه به سابقه آمریکا در عمل به تعهداتش، از سوی ایران مطالبه شده است. این در حالی است که آمریکا با چنین روندی مخالفت کرده است.
ظاهراً دولت واشنگتن به هیچ وجه مطالبه ایران مبنی بر راستی آزمایی تاثیرات اقتصادی رفع تحریم ها را نمی پذیرد. این در حالی است که مسئله راستی آزمایی در کنار ارائه تضمین که هر دو از مطالبات ایران هستند، یکی از اصلی ترین نقاط اختلاف در دور هشتم مذاکرات وین است. به ادعای منابع آگاه، در حالی که ایران روی برچیدن قابل راستی آزمایی تحریم ها متمرکز است، آمریکا این مسئله را از خطوط قرمز خود تلقی می کند.
نیاز به ارائه تضمین از سوی غرب
علاوه بر راستی آزمایی و ارائه تضمین، مذاکره کنندگان با دو مسئله دیگر نیز دست و پنجه نرم می کنند: آن دسته از اقدامات هسته ای ایران که باید بعد از حصول توافق برچیده شوند و تحریم هایی که آمریکا باید به عنوان بخشی از توافق رفع کند.
در دو مقوله تعهدات هسته ای و تحریم ها پیشرفت هایی حاصل شده است اما آمریکا در حال حاضر ساختار کل مذاکره را با خطر فروپاشی مواجه کرده است تا آنجا که به گفته منابع آگاه، دولت واشنگتن حتی از اذعان به اینکه گفتگوها با پیشرفت همراه بوده امتناع می کند. همزمان، مانع تراشی های آمریکا در رابطه با دو مقوله راستی آزمایی و تضمین ها هم سرعت مذاکره را به گونه ای پایین آورده که کارشناسان را به هشدار درباره شکل گیری بن بستی قریب الوقوع در صورت ادامه سنگ اندازی های تیم مذاکره کننده آمریکا واداشته است.
ایران بر مطالبه این حق پافشاری می کند که هرگونه برداشته شدن تحریم های آمریکا، به این دلیل که واشنگتن قابل اعتماد نیست، باید قابل راستی آزمایی باشد.
«سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت خارجه ایران هم از عدم سرمایه گذاری آمریکا بر مقوله راستی آزمایی خبر داده و می گوید یکی از دلایل کندی روند مذاکرات وین عدم آمادگی آمریکا برای ارائه پاسخی سازنده به برخی پیشنهادهای کاربردی ایران در این رابطه است.
خطیب زاده در کنفرانس خبری روز دوشنبه خود هم گفت که در مقوله راستی آزمایی بیش از مقوله ارائه تضمین ها پیشرفت حاصل شده و برخی ایده ها در همین رابطه در دست بررسی است حال آنکه مسائل بسیار مهمی هم هست که لاینحل باقی مانده و گذر از آنها به تصمیم سیاسی آمریکا بستگی دارد و ایران نیز منتظر اتخاذ چنین تصمیمی از سوی دولت واشنگتن است.
تهران تایمز در ادامه می نویسد: به نظر می رسد که این قبیل تصمیم ها بزرگترین مانع در راه حصول توافق در دور فعلی (هشتم) است. «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در مذاکرات وین هم دیروز دوشنبه اعلام کرد که مذاکره کنندگانِ ایران و ۱+۴، «به تهیه پیشنویس بخش مهمی از سند نهایی مذاکرات وین ادامه دادند» حال آنکه «برخی از مسائل قابل توجه هنوز در بخش مربوط به تهیه سند نهایی باقیمانده است».
در خواست مکرر آمریکا برای مذاکره مستقیم
همچنین حسین امیرعبداللهیان روز دوشنبه در جمع خبرنگاران گفت: طرف آمریکایی به صورت «نان پیپر» NonPaper پیشنهادات خودش را در موضوعات فنی به ایران ارائه داده است. ما امروز در نقطهای قرار داریم که باید نتیجه کار کمیتههای سه گانه را در یک تعامل سیاسی با همه طرفها مورد توجه قرار بدهیم و تصمیم بگیریم که چه چیزی در مقابل چه چیزی اتفاق خواهد افتاد.
وزیر خارجه بیان کرد: طرف آمریکایی از طرق مختلف پیامهایی را ارسال میکند که خواهان سطحی از مذاکره مستقیم با ایران است. مذاکرات ما با ۱+۴ است و مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا از طریق NonPaper و از طریق مورا و یکی دو کشور عضو برجام در وین است. گفتوگوهایی که بعضا در برخی از کانالهای مجازی منتشر میشود که ایرانیها در حال مذاکره مستقیم با آمریکاییها هستند به هیچ وجه صحت ندارد، ولی در عین حال اگر در روند مذاکرات به مرحلهای برسیم که رسیدن به یک توافق خوب با تضمین بالا لازمهاش این باشد که سطحی از گفتوگو را با آمریکا داشته باشیم، آن را نادیده نخواهیم گرفت.
وی درباره مذاکرات مستقیم با آمریکا در وین گفت: آمریکایی ها مکرراً برای مذاکره درخواست دارند اما هنوز به این مسأله در جمع بندی های خودمان نرسیدیم.
پاسخ ند پرایس
ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در کنفرانسی خبری در پاسخ به این سوال که با توجه به اظهارات اخیر وزیر امور خارجه ایران مبنی بر آمادگی تهران برای مذاکرات مستقیم با واشنگتن در صورتی که احساس کنند میتوانند به توافقی خوب و با ارائه تضمین دست یابند، آیا هیچ حرفی در این باره زده شده است و آیا دولت آمریکا به مذاکرات مستقیم با ایران فکر می کند، گفت: همان طور که میدانید، ما آمادگی داریم مستقیما دیدار کنیم. موضع ما طبق معمول این بوده است که تعامل مستقیم با ایران هم در زمینه مذاکرات وین و هم در زمینه مسائل دیگر، پربارتر خواهد بود.این به چارچوبهای دوجانبه و چندجانبه تعمیم داده میشود. دیدار مسقیم باعث میشود تعامل کارآمدتری انجام شود که برای سریع به تفاهم رسیدن بر سر بازگشتی دوجانبه به پایبندی به برجام ضرورت دارد.
پرایس درباره مذاکرات مستقیم با ایران، ادامه داد: ما این نکته را قبلا هم گفتهایم اما با توجه به سرعت پیشرفتهای ایران، زمان باقی مانده کوتاهتر میشود تا وقتی که مزایای عدم اشاعهای برجام، به همان شکلی که اول در سال ۲۰۱۵ پیشنویس شده و در سال ۲۰۱۶ اجرایی شد، تحتالشعاع پیشرفتهای هستهای ایران قرار میگیرد. بنابراین، ما دنبال این هستیم فورا این دیپلماسی را به کار ببندیم و به وضوح گفتهایم که تعامل مستقیم در خدمت این اهداف خواهد بود.
پافشاری ایران در وین
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به موضع فعلی دولت آمریکا، انتظار این میرود به زودی چنین اتفاقی بیفتد؟ و آیا به طور غیرمستقیم حرفی درباره این که این کار به زودی انجام شود، زده شده است یا نه، بیان کرد: باید از مقامات تهران بپرسید. این اولین باری نیست که ما چنین چیزی را مطرح کردهایم. ایرانیها بر مذاکرات غیرمستقیم در وین پافشاری کردهاند. ما مدت زیادی است به این امر مسلم اشاره کردهایم که مذاکرات غیرمستقیم، به ویژه در زمینه مسئلهای به این پیچیدگی و با این اهمیت، یک مانع دستوپاگیر است. بنابراین، موضع ما واضح بوده است. من شما را به مقامات ایران ارجاع میدهم.
اکنون باید دید که آیا مذاکره کنندگان موفق به پر کردن شکاف های باقی مانده می شوند یا خیر. این در حالی است که ایران اهمیت زیادی به دو مقوله راستی آزمایی و تضمین ها می دهد و امضای توافقی که از دوام و ثبات برخوردار نیست، بعید به نظر می رسد. برای ایران، یکی از گزینه هایی که ضامن بقای توافق بعد از دوره زمامداری بایدن است، شامل گرفتن تضمین هایی از آمریکا می شود مبنی بر اینکه تحریم ها بعد از رفتن بایدن از کاخ سفید، قابل بازگشت نخواهد بود.
با این حال، دولت بایدن مدعی است که در موقعیتی قرار ندارد که چنین تضمین های قانونی را ارائه کند چرا که به برجام به چشم یک تفاهم نامه سیاسی نگاه می کند و نه یک معاهده الزام آور. با همین توجیه هم هست که آمریکا دائماً اقدامات سیاسی (کوتاه مدتی) را پیشنهاد می دهد از جمله اطمینان دادن به شرکت های خارجی مبنی بر اینکه برجام مادامی که بایدن در کاخ سفید باشد، رعایت می شود. البته لزومی ندارد که بگوییم این اقدامات به هیچ وجه پاسخگوی مطالبات ایران نیست.