ایران و طالبان: نه دوستی نه دشمنی

ضروری ترین مولفه در مورد شناخت طالبان و تحلیل تحرکات نظامی آنان این است که طالبان از این حیث که تقریبا هیچ یک از ساختارهای دولت های مدرن را ندارد، یک دولت نیست بلکه یک اندیشه و یک ایدئولوژی است. اندیشه ای که با تاسیس مجامع اولیه و ظرفیتی سیاسی –اجتماعی که دارد بدل به یک جنبش شده است. علیرغم اجماع بر اهداف و اصولی مانند رعایت قوانین اسلامی، داشتن روابط نیکو با همسایگان و دولت های منطقه، اما  قانون اساسی، قوای سه گانه و نهادهای تصمیم گیر و تصمیم ساز در این جنبش همگی در فتاوا و سخنان مولوی ها و بزرگان دینی آنها خلاصه می شود. یکی از ویژگی های مهم ایدئولوژی، فراگیری آن است بدین معنا که هر فرد وقتی یک ایدئولوژی و تفکر را پذیرفت ناخودآگاه همانند یک سرباز از آن دفاع و تبعیت می کند.

مرکز و منبع انتشار و بسط این ایدئولوژی در بین طالبان مولوی ها و فرماندهان نظامی اند که البته غالبا دانش آموخته مکتب و مدارس دینی اند. بنابراین جهان در مقابل طالبان با یک پدیده خاص دینی و سیاسی مواجه است که ویژگی بارز آن غیریت ستیزی است. به این معنا که آنها به هر کشوری غیر از خود نگرشی خصمانه و محتاط دارند. لذا کشورهای منطقه و ذینفع در افغانستان نهایت محافظه کاری را در روابط خود با طالبان دارند چراکه طالبان در صلح و جنگ رفتار منحصر به فردی می طلبد. در هنگام صلح با هر کشوری تحت هیچ معاهده ای دوام نمی آورد و در هنگام جنگ از هیچ رفتار معاندانه دریغ نمی کند.

ویژگی های مذکور طالبان باعث شده کشورهای منطقه در سیاست خارجی خود نگرشی خنثی به آنها داشته باشند به این معنی که چندان از دوستی با طالبان نفع نمی برند و در صورت دشمنی با آنها غالبا جز پذیرش هزینه سیاسی و اقتصادی چیزی عاید دولت ها نمی شود. آمریکا پس از چندین سال اشغال نظامی افغانستان و درگیری نظامی با طالبان نهایتا تصمیم به خروج از این کشور گرفت و تنها هزینه های نظامی و اقتصادی متحمل شد. هر کشوری که با طالبان موضع مقابله جویانه داشته باشد باید بداند که با یک دولت یا سازمان یا لشگر و حزب روبرو نیست بلکه با یک اندیشه طرف است که نمی شود با تسلیحات و توان نظامی آن را از بین برد. هر یک از نیروها و افراد طالبان یک سرباز آماده جنگ هستند که فراتر از جغرافیا، و از هیچ اقدامی در مقابل دشمن هراس ندارند چراکه با کشته شدن در راه دفاع از اندیشه، خود را رستگار می دانند، بلکه هدف والای آنها جهاد و شهادت است.

دولتمردان و رهبران سیاسی ایران به عنوان کشور همسایه افغانستان، باید بدانند تهییج و تحریک طالبان ثمره ای ندارد و البته نیازی به این کار نیست، چراکه طالبان از قدرت نظامی ایران آگاه است و تاریخ نشان می دهد آنها به استثناء چند اقدام تروریستی هرگز جرات دست اندازی به مرزهای ایران را نداشته و از حیث نظامی یارای مقابله با ایران را ندارند. لکن خطر آنجاست که معمولا این گروه ها و جنبش های رادیکال امروزه به ابزاری برای جنگ نیابتی کشورها و قدرت های رقیب مبدل شده اند. طالبان این پتانیسل را دارد که به عنوان مهره هر کشوری در خاورمیانه بازی کند. پشتیبانی مالی و تسلیحاتی از گروهی که توان مالی و نظامی داخلی ندارد می تواند آنها را کاملا وابسته و مطیع و فرمانبردار کند. بنابراین کشورهای مخالف ایران از ایجاد تنش بین طالبان و ایران استقبال می کنند و احتمالا طالبان را ظرفیتی برای ناامن کردن ایران در نظر گرفته و حمایت های رسانه ای، مالی و تسلیحاتی خود را از طالبان دریغ نخواهند کرد. گرچه ایران به سبب همسایگی با افغانستان و مرز مشترک بین دوکشور همچنین مشابهت های قومی، زبانی و فرهنگی ناگزیر از برقراری روابط سیاسی و دوام آن با افغانستان است لکن به نظر می رسد معقولترین گزینه سیاسی ایران در مقابل طالبان نه دوستی و نه دشمنی بلکه مدارا و عدم تحریک و تهییج است.

دوستی و سیاست فعال با طالبان از آن حیث بی ثمر است که علی رغم تسلط آنها بر افغانستان هنوز بسیاری از کشورهای جهان به استثناء چند کشور عربی آنها را به رسمیت نشناخته اند و دنیا آنها را به عنوان یک گروه تروریستی می نگرد و دشمنی از آن حیث  بی ثمر است که هزینه های گوناگونی به کشور تحمیل می کند.نهایتا درک سیگنال ها و تصمیمات واقع بینانه در بین مسئولان سیاسی ایران باعث می شود ضمن حفظ اقتدار و منافع ملی در قبال طالبان تنش های ایجاد شده در مرز مشترک دوکشور دوام پیدا نکند.