در حالی که بر اساس قانون هر گونه واگذاری "مناطق حفاظت شده" باید با مجوز "شورایعالی محیط زیست کشور" صورت بگیرد، یک سوم از اراضی "منطقه حفاظت شده ساریگل" در استان خراسان شمالی بدون تصویب شورایعالی محیط زیست، برای انجام فعالیت های معدنی به بخش خصوصی واگذار شد. مسوولان محیط زیست می گویند اقدامات برای این واگذاری در دولت های پیشین انجام شده بود و مسوولان جدید در اینباره نقشی ندارند. این درحالی است که کنشگران منطقه و کارشناسان، این واگذاری و فعالیت معدنی را علاوه بر قانون ستیزی، برای محیط زیست و سلامت شهروندان خطرساز ذکر کرده و کاملا با آن مخالف هستند. علاوه بر اینکه بیم آن می رود که این نوع برخورد، به شیوه ای مرسوم برای باج گرفتن زیاده خواهان و قانون ستیزان در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی تبدیل شود.
به گزارش اترک به نقل از سلامت نیوز، در روزهای اخیر خدایار کریم‌نژاد مدیرعامل "شرکت ایمپاسکو" از تحویل معدن سرب و روی آلبلاغ به سرمایه‌گذار پس از برگزاری مزایده عمومی، تعیین برنده و ابلاغ قرارداد سرمایه‌گذاری با موضوع انجام عملیات اکتشاف و استخراج معدن سرب و روی آلبلاغ و احداث و بهره‌برداری کارخانه تولید شمش روی، به نمایندگی از سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران خبر داد. این در حالی است که این معدن در قلب "منطقه حفاظت شده ساریگل" قرار گرفته و هر گونه واگذاری آن، بدون موافقت و مصوبه "شورایعالی حفاظت محیط زیست کشور" ممنوع است.
آلودگی آب، خاک و هوای منطقه حفاظت شده ساریگل، آلودگی آب های زیرزمینی منطقه مخصوصا حوضه آبریز آلبُلاغ، آلودگی محصولات کشاورزی و مسمومیت آب شرب شهرستان اسفراین تنها بخشی از آسیب های این معدنکاوی برای طبیعت و شهروندان است.
ماجرایی که امنیتی شد
چند سالی است که برداشت عناصر روی و سرب از معدن "آلبُلاغ" در قلب "منطقه حفاظت شده ساریگل" در خراسان شمالی می گذرد. معدنی که مواد اولیه آن، با چهارپایان از ارتفاعات برداشت شده، بار کامیون می شود و برای استفاده در کارخانه سرب و روی زنجان، توسط دلالان سودجو به این استان انتقال داده می شود.
شاید همین موضوع باعث شده که در سال های اخیر، بسیاری از شهروندان اسفراین و روستاهای اطراف، به منطقه هجوم برده با چهارپا و حتی کوله پشتی، اقدام به حمل و فروش قطعات سرب و روی دست زده اند.
این مساله و عدم برخورد متولیان با خریداران که 3 الی 4 تن هم بیشتر نبودند باعث شد موضوع به حلقه ای 1500 نفری از شهروندان منتقل شده و امنیتی شود و در نهایت شرایطی را در منطقه پدید آورد که باعث به حاشیه راندن محیط زیست شد.
از همین جا بود که مسوولان محیط زیست در غوغای برپا شده بین برداشت کنندگان و متولیان نظم دهنده، به حاشیه رانده شدند و تمام قوانین نیز قربانی شد. این رخداد در حالی بود که اگر مسوولان و متولیان استان خراسان شمالی و شهرستان اسفراین، تنها با کنترل همان 3- 4 خریدار قطعات سرب و روی، می توانستند هم از امنیتی شدن موضوع جلوگیری کنند و هم روندهای قانونی را طی کنند.
به نظر می رسد برخی مسوولان وقت، ترجیح دادند مساله معدن "آلبُلاغ" امنیتی شود تا راحت تر بتوانند قوانین را دور زده و به هدف خود، یعنی تصرف منطقه برای معدنکاوی دست یابند.
بر همین اساس مسوولان استانی با راهبری یک نماینده مجلس و به بهانه اشتغال و آرام کردن اوضاع به هم ریخته اجتماعی-سیاسی، درخواست خروج محدوده معدنکاوی را از محدوده ی حفاظتی کردند و با همین توجیه ها نیز در نهایت به هدف خود رسیدند.
مخالفت کنشگران استان
سیدحمید کشمیری مدیرعامل "جمعیت دوستداران طبیعت سبزکره زمین" استان خراسان شمالی گفت: «معادن سرب و روی در کشور پس از بهره برداری، آسیب های جبران ناپذیر شیمیایی و محیطی ایجاد کرده که باید این اشتباهات در بالادست حوضه آبریز آلبلاغ در حاشیه "مجموعه حفاظت شده و پارک ملی ساریگل" تکرار نشود.»
او افزود: «در معادن مشابه کشور، نتایج آنالیز نمونه های آب، خاک و گیاهان، بیانگر این است که عناصر سرب، نیکل، کروم و مس در برخی از ایستگاه ها، بیش از میزان استاندارد بروز کرده و آسیب رسانده است. همچنین یافته ها بیانگر این است که فعالیت های معدن کاوی، خصوصا باطله های موجود، اثرات قابل ملاحظه ای بر سیمای محیطی مناطق پیرامونی و پوشش گیاهی و جانوری آن در پی داشته است.»
این کنشگر پرسابقه محیط زیست تاکید کرد: «آلودگی زیست محیطی ناشی از بهره برداری معادن سرب و روی، منجر به آزادسازی عناصر سمی و مضر از طریق فرآوری ماده معدنی و به ویژه انباشت های مواد باطله به داخل سیستم هیدرولیکی (آب های سطحی و زیرزمینی) و نیز خاک منطقه شده است؛ مهم ترین یون های فلزی محلول شامل آهن، سرب، مس، نقره، منگنز، کادمیوم، آرسنیک و روی می باشند. غلظت بالای این یون های فلزی آب های سطحی و زیرزمینی را آلوده می کند و مصارف این آب ها را تحت تاثیر قرار می دهد.»
کشمیری همچنین با اشاره به اینکه مواد شیمیایی مورد استفاده در معدن کاری و کانه آرایی از دیگر آلوده کننده های آب هستند گفت: «مواد مختلف مورد استفاده بیشتر شامل مس، روی، کرم، سیانور نیترات وترکیبات فنولی و اسید سولفوریک می باشند، آلودگی های اسیدی بیشتر در اثر لیچینگ و آلودگی های نیتراتی بیشتر در اثر انفجار ایجاد می گردند. با این اوصاف و با توجه به وزش مستمر جریان های هوایی(با همراه داشتن گرد وغبار آلوده) و جریان آب که حلال عناصر خطرناک یاد شده است، مستقیما منابع آب شرب و کشاورزی را متاثر خواهد ساخت.»
او افزود: «تجربه نشان داده تا امروز کنترل این آلودگی ها نشدنی بوده است و حتی اگر ارزیابی زیست محیطی در رویای "همه چیز قابل کنترل است"، بارم گذاری شده و تایید نهایی شود با کمال تاسف باید منتظر گسترش بیماری ها به ویژه انواع سرطان، برای مصرف کنندگان مخصوصا کودکان و نوزادان که از آب شرب سد پایین دست استفاده می کنند، بود.»
مسوولان محیط زیست چه می گویند
رضا شکاریان مدیرکل محیط زیست خراسان شمالی در اینباره گفت: «واگذاری این منطقه در زمان دولت های قبل صورت گرفته و مدیران پیشین باید در این رابطه پاسخ بدهند. اما ما تاکید کرده ایم که کار ارزیابی محیط زیستی این معدن باید انجام بگیرد.»
او افزود: «علاوه بر این تلاش کردیم که موضوع به "شورایعالی حفاظت محیط زیست" رفته و برای آن تصمیم گیری شود تا کم ترین خسارت به محیط زیست وارد آمده و میزان آسیب ها کاهش یابد.»
اما سید اصغر مطهری مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در اینباره می گوید که تمام تلاش خود را برای اینکه منطقه واگذار نشود کرده است؛ با این همه به دلیل مدیریت نادرست مساله توسط مسوولان استان و نبود اراده برای نجات منطقه حفاظت شده ساریگل، باعث امنیتی شدن موضوع و واگذاری آن شده است.
او به گفت: «واگذاری در زمان ما انجام نشد؛ بلکه با اصرار استاندار وقت و شرایط خاص امنیتی، قرار شد عرصه معدنی واگذار شود. ما هم در پاسخ به این درخواست گفتیم که این کار قانونی نبوده مگر اینکه محدوده واگذاری، منفک شود. البته به شرطی که 1ونیم تا 2 برابر محدوده واگذار شده به "منطقه حفاظت شده ساریگل اضافه شود. منطقه ای که هم از غنای زیستگاهی بالایی برخوردار است و هم مساحت بزرگی دارد.»
به گفته مطهری درخواست کنندگان در حال تهیه طرح بودند تا مصوبه شورایعالی محیط زیست را بگیرند.
و اما بعد ...
حذف بخشی از "منطقه حفاظت شده ساریگل" به بهانه آرام کردن فضای مغشوش اجتماعی- امنیتی و یا ایجاد اشتغال، نه تنها راهکاری مناسب و قانونی برای حل این مساله نیست؛ بلکه قانون شکنی آشکار در شرایط حساس کنونی زیست بوم ایران است.
اگر قرار باشد در هر نقطه ای از مناطق چهارگانه حفاظتی، به بهانه ایجاد اشتغال و یا ساکت کردن مخالفان، منطقه واگذار شود؛ پس قانون کجای این ماجرا قرار دارد؟ آیا این، باج دادن به متخلفان نیست؟ و شیوه "راه بینداز؛ جا بینداز" را برای متقاضیان زیاده خواه و قانون گریز، به یک راهکار کارگشا تبدیل نمی کند؟ و آیا این مسامحه در حفاظت از ثروت های ملی و عمومی و انفال به حساب نمی آید و این پیام را برای متخلفان زیاده خواه ندارد که "هر گاه چیزی را از راه قانونی بدست نیاوردی؛ با ایجاد جنجال و ناامنی برای شهروندان، به دست بیاور!" پس نهادهای مسوول چه می کنند؟!
به گفته کارشناسان محیط زیست، معدن "آلبلاغ" علاوه بر ایجاد آلودگی های محیط زیستی، عامل موثری بر کاهش جمعیت قوچ و میش در منطقه خواهد بود. همچنین انواع بیماری ها. چندی پیش کارشناس مسئول اداره نظارت بر حیات وحش خراسان شمالی گفت که معدن آلبلاغ یکی از عوامل اصلی کاهش جمعیت قوچ و میش در این استان است. همچنین کارشناسان گفته اند برداشت سرب و روی از این معادن، سبب ورود عناصر معدنی به آب‌راه‌هایی می‌شود که به سد بیدواز منتهی می‌شوند؛ سدی که پایین‌دست این معادن واقع شده و آب شرب مردم اسفراین را تامین می‌کند.
مجید مخدوم از استادان بنام محیط زیست و پایه گزاران علم "آمایش" پیشترها در اینباره گفته بود: «امیدوارم با چنین طرح مخربی موافقت نشده و شورایعالی محیط زیست، سند نابودی این منطقه و بیماری مردم اسفراین را امضا نکند. ماهیت مناطق حفاظت شده، این است که تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست باقی مانده و از دست‌اندازی معدنکاوان و صنعتگران در امان باشند و صدور مجوز معدنکاوی در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، خیانت در امانت است.»
حال باید دید کسانی که برای طرح واگذاری یک سوم از "منطقه حفاظت شده ساریگل" آنهمه ابراز مخالفت و اطلاع رسانی کردند اکنون چرا در برابر واگذاری آن، سکوت کرده اند. آیا محیط زیست و منافع عمومی شهروندان را می توان با بده بستان های سیاسی نادیده گرفت و قربانی کرد؟!