یکی از اهداف مهم نظام آموزش عالی کشور، پرورش نیروی انسانی متخصص و مورد نیاز جامعه است. ولی متأسفانه همخوانی نداشتن دروس دانشگاهی با نیازهای جامعه موجب شده است که دانش آموختگان از تخصص و کارایی لازم برخوردار نباشند به همین جهت و نیز مشکل و بحرانی بنام بیکاری قشر وسیعی از دانش آموختگان، مسئله کارآفرینی(entrepreneurship) از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است.
اهمیت کارآفرین بدانجا رسیده است که بعضی از صاحبنظران، کارآفرین را یکی از عوامل تولید مثل سرمایه و کار شناخته و از آن بعنوان موتور توسعه اقتصادی نام می برند. پدیده کارآفرینی در ایران، آنطور که باید در سطح ملی بخاطر جدید بودن آن مورد توجه قرار نگرفته است.با توجه به جمعیت جوان و تحصیلکرده کشور باید میدان های کارآفرینی برای نسل جوان باز شود و در زمینه های فناوری اطلاعات، توسعه مطبوعات، صنعت و خدمات فنی- مهندسی و سایر مشاغل، رهیافت های جدیدی دنبال شود. برای تربیت چنین نیروهای کارآفرینی باید نظام آموزشی به سمتی برود که نیروهایی شجاع و ریسک پذیر در تصمیم گیری پرورش یابند. اکثر فارغ التحصیلان دانشگاهی حتی در رشته های فنی- مهندسی، اعتماد بنفس و شهامت ریسک کردن برای استفاده از مزایای قانونی و تسهیلات تعیین شده قانونی برای خود و دیگران را ندارند و غالباً بدنبال مشاغل کارمندی و مزدبگیری هستند(کلانتری و همکاران، 1383).
یکی از عوامل بسیار اساسی و بنیادی در یک اقتصاد پویا، ایجاد فضا و فرهنگ کارآفرینی است که از آن به موتور اقتصادی تعبیر می شود و بدون ایجاد این فرهنگ، حل مشکل بیکاری ممکن نخواهد بود. ایجاد اشتغال از پیش نیازهای اساسی رشد و توسعه هر جامعه در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. در یک اقتصاد کاملاً دولتی، ایجاد اشتغال از وظایف دولت است چون دولت مسئول بهره برداری از منابع طبیعی و اقتصادی کشور و منتفع اصلی این منابع است و اهداف اساسی اقتصادی را دولت طراحی می کند.
به گفته مک کللند، کارآفرینی دارای جوهره ای است بسیار گسترده که به تعبیر ما می تواند در ابعاد مختلف، فعال شود هر چند اگر در بُعد اقتصادی فعال شود به آن کارآفرین می گویند اما آن جوهره چیزی نیست جز بالاترین و باارزش ترین نعمت و امانت الهی در فطرت انسانی برای خلیفه الله شدن، یعنی کمال جویی.
در تعریف کارآفرینی باید گفت کارآفرینی عاملی است که عوامل گوناگون را در کنار یکدیگر قرار می دهد تا بهره برداری از منابع و فعال شدن آنها در جهت بهره وری و تأمین مناع ملّی میسّر گردد و مؤسسات بهره ور و خلّاق ایجاد شوند که موجب رشد و توسعه همه جانبه باشند. کارآفرینی فرایند بلندمدت آموزشی و پرورشی است که مستلزم برنامه ریزی در نظام آموزشی و پژوهشی و اجرای برنامه ها از پایگاه خانواده و مدرسه تا دانشگاه و سازمان است و باعث به حرکت درآمدن چرخه ی فعالیت های اقتصادی کشور می شود.
کارآفرینان در جامعه نقش هایی برعهده دارند مثل:
1-عامل ایجاد و توزیع ثروت و برانگیزنده توسعه اقتصادی جامعه
2- عامل اشتغال زایی
3- عامل انتقال تکنولوژی
4- عامل ترغیب و تشویق سرمایه گذاری
5- عامل شناخت، ایجاد و گسترش بازارهای جدید
6- عامل تعادل در اقتصاد پویا
7- عامل تحوّل و تجدید حیات ملی و محلی
8- عامل کاهش بوروکراسی اداری و مشوّق عملگرایی(تکنوکراتیک)
9- عامل نوآوری و روان کننده تغییر
10- بعنوان یکی از عوامل تولید مثل زمین، سرمایه و انسان و...
11- عامل تحریک و تشویق حس رقابت
12- عامل تحریک، ترکیب، و مهیا کردن عوامل تولید
13- عامل ساماندهی منابع و استفاده اثربخش از آنها
14- عامل یکپارچگی و ارتباط بازارها و عامل رفع اختلال تنگناهای بازارها(صمدآقایی، 1377).
مشاغلی که با بهره گیری از فرصت ها و طی فرایند کارآفرینی شکل می گیرند چند ویژگی اساسی دارند:
1- ارتباط نزدیک تری با نیازها و شکاف های واقعی جامعه و در نتیجه سهم مؤثری در تولید ثروت و رشد اقتصادی دارند.
2-انعطاف پذیرند و در برخورد با تحولات جامعه، متحول می شوند و شکل تازه ای بخود می گیرند و می توانند کارایی و بازدهی خود را در درازمدت حفظ کنند.
3- پویا و زاینده اند و می توانند بستر لازم را برای ایجاد فرصت های شغلی جدید فراهم آورند.
4- در بسیاری از بخش ها بویژه بخش صنعتی مبتنی بر فناوری های پیشرفته اند لذا نقش حیاتی در نوآوری، توسعه فناوری و کاهش شکاف های آن با جوامع پیشرفته ایفا می کنند.
برای تعیین نرخ واقعی رشد اشتغال، باید هر دو فرایند ایجاد و حذف مشاغل همراه با هم مدنظر قرار بگیرند و تفاوت بین این دو در یک بازه زمانی مشخص را پویایی کسب و کار می گویند که شاخص اساسی در تعیین نرخ خالص اشتغال است.
«سوسبائر» معتقد است برای افراد کمتر از 25 سال، مسئله تحصیل و خدمت وظیفه از جمله عواملی هستند که از تعداد کارآفرینان می کاهد و پس از 60 سالگی نیز بعلت کاهش انرژی و سایر محدودیت های فیزیکی از تعداد کارآفرینان کاسته می شود. بطور کلی وجود یک الگوی نقش، سبب تشویق تلاش های کارآفرینانه در فرد می شود.
«هورنادی و تایکن» معتقد بودند که بسیاری از کارآفرینان موفق احساس می کنند که قبل از نسل جوان کنونی، تحصیلات، اهمیت کمتری برای کارآفرینان داشته است ولی امروزه بخاطر رشد بالای فناوری و سودزا بودن این مشاغل و رقابت شدید، آموزش و بویژه آموزش عالی از همیت زیادی برخوردار است. صاحبنظران، معتقدند که افراد کارآفرین اساساً به عضویت رسمی و در چارچوب سازمانی یک مؤسسه خاص گرفتار نمی شوند و چون تغییر و نوآوری از خصوصیات آنان است لذا به عضویت رسمی مؤسسه ای در نمی آیند و خود را با قواعد و مقررات از پیش تعیین شده محدود نمی کنند. برای همین بسیاری از شاغلان در عرصه مطبوعاتی کشور به صورت قراردادی و غیررسمی مشغول به کار هستند. براساس نظر محققین، لذت کارآفرین از کارش به حدی شیرین است که دشواری های کارش چندان به چشمش نمی آیند.
در عرصه کارآفرینی مطبوعاتی باید به نکاتی کلیدی پرداخت که در این زمینه، مهم هستند: 1- آزادی های سیاسی مانند آزادی بیان و اندیشه 2- برنامه ریزی و مدیریت صحیح 3- گسترش امکانات و فناوری 4- افزایش رفاه مالی و امنیت شغلی 5- توسعه فرهنگی و اجتماعی.
در دو دهه گذشته در نظام های آموزشی و دانشگاهی کشورهای پیشرفته، بدلیل اهمیت و نقش کارآفرینان نوآور، برنامه های آموزشی ویژه و به شکل های متنوعی برای پرورش کارآفرینان ارائه می شود. علاوه بر این مطالعات علمی و پژوهش های چشمگیری در موضوع کارآفرینی و نقش آن در توسعه اقتصادی در دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی اقتصادی رواج یافته است چیزی که در ایران چندان سابقه ای ندارد.
اصولاً نقش دانشگاه ها در توسعه کارآفرینی را می توان در محورهای زیر خلاصه کرد:
1-آشنا نمودن دانشجویان با مفاهیم کارآفرینی و ترویج فرهنگ کارآفرینی
2- توانمند ساختن دانشجویان مستعد در امر کارآفرینی از طریق ارائه آموزش های لازم برای پرورش کارآفرین
3- مشارکت در گسترش فرهنگ کارآفرینی در جامعه و بین دست اندرکاران کشور
4- انجام مطالعات تطبیقی به منظور بومی کردن روش های توسعه کارآفرینی
5- توسعه پژوهش های مرتبط با آموزش و پرورش و توسعه کارآفرینی
افراد کارآفرین نیز دارای ویژگی هایی هستند:
1- اعتماد بنفس: آنها امکان موفقیت خود را بیش از آن چیزی که هست در نظر می گیرند.
2- توجه به بازتاب عملکرد خود: کارآفرین بخاطر آگاهی از وضعیت موجود بدنبال بازتاب عملکرد خود چه خوب چه بد است.
3- توجه دقیق به هدف و شناخت محیط اجتماعی: بیشتر به اهداف شان می اندیشند نه محدودیت های محیطی و اجتماعی.
برخی در زمینه ناکارایی نظام آموزشی کشور بر تربیت دانشجو و دانش آموخته کارآفرین تأکید کرده و خاطر نشان کرده اند که نظام آموزشی ایران بجای اینکه کارآفرین باشد عملاً کارجو پرور است و اینکه نظام آموزشی ایران مبتنی بر یادگیری نیست افراد کارآفرین در آن کمتر پرورش می یابند. برخی نیز به سنجش نظام های آموزشی از منظر کارآفرینی پرداخته اند. دیده بان جهانی کارآفرینی در مقاله ای خاطرنشان کرده است که نظام آموزشی آمریکا به گونه ای است که از هر 6 نفر 1 نفر کارآفرین می شود. در کره جنوبی از هر 12 نفر 1 نفر و در برزیل از هر 4 نفر 1 نفر کارآفرین تحویل جامعه می شود.
برخی نیز بر نقش دولت برای ترویج فرهنگ کارآفرینی تأکید کرده اند یعنی خود دولت باور داشته باشد که نسل کارآفرین، نسل توانمند و تعیین کننده در سطح جامعه است چیزی که در ایران تا حد زیادی صدق نمی کند و افراد چاپلوس و متملق و همفکر با سیاست های دولت بر روی کار می آیند. بحث دیگردر رابطه با وظایف دولت در این زمینه بسترسازی برای تربیت و پرورش کارآفرینان است که از دبستان آغاز و تا دانشگاه ادامه می یابد. برای این مهم، تربیت مربیان کارآفرین و سپس ترویج این فرهنگ کارآفرینی از سوی رسانه های گروهی و مطبوعات و برگزاری سمینارها و همایش های مفید در دانشگاه ها و مدارس تأکید می کنند و آنگاه ضرورت دگرگون شدن نظام آموزشی برای تربیت کارآفرینان را خاطر نشان می سازند.
برخی از دانشمندان بر ضرورت ترویج «الگوی کارآفرینی» در دانشگاه ها تأکید کرده اند و بر پایه این الگو دانشگاه ها کارآفرین و خودگردانند و خدمات آموزشی، پژوهشی و مشاوره ای عرضه می دارند و منابع مورد نیاز را دانشجویان، دولت، شرکت ها، انجمن های محلی،منطقه ای و... بدست می آورند. رقابتی بوده و نسبت به هزینه حساس و واجد نظام پاسخگویی هستند و به همگرایی راهبردی و بهره برداری از فنون مدیریتی جدید می پردازند.
کارفرمایان کنونی در کشورهای صنعتی به دانش آموختگانی تمایل نشان می دهند که بتوانند با تقاضاهای تازه دنیای کار هماهنگ شوند. در دیگر منابع نیز ایجاد روحیه کارآفرینی، استقرار نظام آموزشی بر پایه یادگیری، وجود توانایی ها و انعطاف پذیری های ویژه، خستگی ناپذیری در گسترش اندیشه، نترسیدن از شکست، ریسک پذیری، انعطاف پذیری، و نوآوری و غیره از جمله ویژگی های کارآفرینی و کارآفرینان ذکر شده است.
بطور کلی باید آموزش ها و کیفیت آنها باید با نیازهای واقعی جامعه تناسب و هماهنگی داشته باشد. در جوامعی که مراکز آموزشی و پژوهشی پویا و بالنده هستند و با جامعه ارتباط دو سویه دارند پدیده رشد و توسعه در آنها جدّی است. آنچه در این زمینه مهم است بیشتر مورد توجه قرار گرفته است اهداف آموزشی، مناسب بودن محتوای دوره های آموزشی، کارآفرینانه بودن شیوه های تدریس، ایجاد و گسترش مفهوم و فرهنگ کارآفرینی در محیط دانشگاه، ایجاد تحرک برای توسعه اقتصادی، ترغیب دانشگاه ها به برگزاری دوره ها و کارگاه های آموزشی کارآفرینی، گسترش پژوهش ها در خصوص کارآفرینی و کارآفرینان، حمایت های اطلاعاتی، مشاوره ای و مالی لازم بمنظور راه اندازی فعالیت های کارآفرینانه از سوی دانشجویان و دانش آموختگان، ترکیب اعضای برگزارکننده دوره ها و فعالیت های آموزشی کارآفرینی، اثربخشی دوره های کارآفرینی و تطبیق و هماهنگی دوره های آموزشی و موارد یاد شده بایکدیگر به منظور تربیت دانشجویان و دانش آموختگان کارآفرین است.
در آمریکا آموزش کارآفرینی در چارچوب دوره های دانشگاهی و از سوی مؤسسات ویژه مورد توجه بسیار قرار گرفته شده است. کانادا و برخی از کشورهای آسیایی مثل فیلیپین، هند و مالزی نیز گام های اساسی در جهت پشتیبانی از فعالیت های کارآفرینی برداشته اند که در قالب حمایت ها و راهنمایی های عملی، مشاوره، ارائه تسهیلات مالی و برگزاری دوره های ویژه در خصوص کارآفرینی در دانشگاه ها و خارج از آنهاست.
در زمینه کارآفرینی در آموز عالی کشور مشکلاتی نیز وجود دارد مثل کاربردی نبودن بسیاری از رشته های علوم انسانی دانشگاه و کاربردی نبودن بسیاری از دروس رشته های فنی حرفه ای، نهادینه نشدن فرهنگ کارآفرینی در سطوح گوناگون جامعه و وجود فرهنگ کارمند پروری، به روز نبودن دروس دانشگاهی با تخصص های جدید حوزه کار و بازار، محدودیت اختیار مدیران دانشگاه ها در زمینه برگزاری درس های کارآفرینی و برنامه ریزی بلندمدت برای کارهای اشتغال زا و کاهش ابتکار و نوآوری، نبود ارتباط بین صنعت و دانشگاه، ناآشنایی جوانان با بازار کار و و مشارکت نداشتن بخش خصوصی در امور پژوهش، توسعه، فعالیت های تولیدی و کارآفرینی از دیگر مشکلات است.