بنیاد گرایی و دولت ملی

این واقعیت که دموکراسی نوین مشخصاً نوعی دموکراسی متعلق به دولت ملی است نشان دهنده یکی از پایه های تعارض میان بنیادگرایی و دموکراسی است. بنیادگرایان اسلامی نه تنها دموکراسی را به عنوان یک نظام وارداتی رد میکنند بلکه دولت ملی را نیز به عنوان ابزاری در دست غرب یعنی دشمن اسلام برای تقسیم کردن امت مسلمان به چندین  پاره به منظور تسهیل سلطه غرب بر دین اسلام تلقی میکنند.

 در سرزمینهای اسلامی "دولت ملی" یک پدیده بومی نبود. پس از آن که کمال آتاتورک در ۱۹۲۴ خلافت یعنی حاکمیت اسلام را از میان برداشت دولت ملی از خارج تحمیل شد و یکی از نتایج گسترش نظام بین المللی دولتهای ملی بود. از آنجا که بسیاری از این دولتها مانند الجزایر، نتوانسته اند از عهدۀ وظایف مبرم مربوط به توسعه برآیند، بحرانهایی پدید آمده اند که در آنها بنیادگرایی به صورت جلوه ای از شورش در برابر غرب و دولت ملی دموکراتیک نوین درآمده است. هر چند بنیادگرایان در روسیه جنوب شرقی اروپا پیروان (مذهب ارتدوکس اسلاو) و غرب (پروتستانهای آمریکایی) نیز دنیویت و بنابراین برخی از جنبه های دموکراسی را رد میکنند تعارض میان دولت غیردینی و بنیادگرایی قومی - دینی تا حد زیادی در کشورهای غیر غربی تمرکز یافته است.

قضیه بنیادگرایی اسلامی در بیشتر کشورها بنیادگرایان به جناح سیاسی مخالف تعلق دارند و به نظام های دموکراتیک غیردینی موجود اعتراض میکنند. اما در نمونه اسلامی هدف بنیادگرایانه استقرار حاکمیت خدا که به عنوان برنامه عمل سیاسی عرضه میشود، غالباً بدیلی نه تنها برای یک نظام خاص بلکه برای کل دولت ملی دموکراتیک و غیردینی شمرده میشود این مفهوم از حاکمیت خدا در بعضی از جنبشهای بنیادگرایانه غیر اسلامی نیز یافت میشود. بعضی از پژوهشگران غربی این نظر را نمی پذیرند که ایدئولوژی بنیادگرایی با هرگونه تلاشی برای توسعه دموکراسی مخالف است. آنان نگرش منفی بنیادگرایان اسلامی در برابر دموکراسی را بیشتر به عنوان دفاعی از اسلام در برابر غرب تلقی میکنند تا نفی کلی دموکراسی از این رو توصیه میکنند که سیاستگذاران غربی مفهوم اسلامی کردن دموکراسی بر پایه احکام الهی را بپذیرند.

شالوده نهادین سست دولتهای ملی اسمی در خاورمیانه و فرهنگ سياسي غير دموکراتیک رایج که مستعد تام گرایی بنیادگرایانه است. موانع عظیمی را بر سر راه توسعه دموکراسی پدید می آورند. در آسیا و آفریقا نیز شورش بنیادگرایانه علیه دولتهای ملی غیردینی نوید دهنده هیچ نوعی از دموکراسی براساس معیارهای غربی  نیست. در نوشته های معتبر درباره توسعه دموکراسی استدلال میشود که توسعه اقتصادی اساس دموکراسی است. در واقع رشد اقتصادی در آمدن موج سومی از توسعه دموکراسی در سراسر جهان نقش داشته است اما در جهان اسلام چنین نبوده است. در بیشتر کشورهای اسلامی پیشرفت سریع اقتصادی، جابه جاشدگی اجتماعی و بحران اجتماعی - فرهنگی نه به دموکراسی بلکه به بنیادگرایی منجر شده اند.