اوباما با اعلام اولین توافق هستهای ایران در سال ۲۰۱۵ میلادی گفته بود که این توافق بر اساس راستی آزمایی بنا شده است نه اعتماد. در حالی که دولتها آخرین سند مورد توافق مذاکره کنندگان را بررسی میکنند مانع اصلی برای تجدید توافق بیاعتمادی است.
چرخه بازخورد منفی با خروج یکجانبه «دونالد ترامپ» رئیس جمهور وقت آمریکا در سال ۲۰۱۸ میلادی و کارزار فشار حداکثری او برای تجدید و گسترش تحریمها و به دنبال آن گسترش برنامه هستهای ایران بسیار فراتر از محدودیتهای توافق آغاز شد.
تحلیلگران معتقدند بهترین نتیجه ممکن است یک صلح سرد سخت باشد که در آن هیچ یک از طرفین تشدید تنش را انتخاب نکنند. با این وجود، حتی اگر این توازن حاصل شود در برابر بیاعتمادی پایدار و تحریکات احتمالی که با اقدامات طرفین ثالثی مانند اسرائیل که به ترورها و خرابکاریهای متعدد در داخل ایران ادامه میدهد آسیبپذیر خواهد بود و ترکیب این عوامل میتوانند جرقه تشدید مجدد تنشها باشند که خطر جنگ را به همراه دارد.
این در حالیست که جزئیات متن جدید محرمانه است و باید توسط ایالات متحده و ایران و هم چنین چین، روسیه، بریتانیا، فرانسه و آلمان مورد تایید قرار گیرد. مقامهای اتحادیه اروپا در وین گفتند که سند نهایی ۲۵ صفحهای «بهترین پیشنهاد ممکن» و «سازش بسیار خوبی» است.
چنین نتیجهای حتی یک هفته پیش بسیار بعید به نظر میرسید برای یک روند رو به مرگ در ایران که توسط یک تغییر سیاسی قابل توجه به سمت وضعیتی همراه با تندروی و گسترش احساسات ضد غربی پیش میرود.
از سوی دیگر، از طرف ایالات متحده «جو بایدن» رئیس جمهوری امریکا در اولین روزهای ریاست جمهوری خود تعدادی از فرامین دوران ترامپ را لغو کرد، از کنار گذاشتن توافق توسط ترامپ انتقاد کرده بود و وعده داد که توافقی «طولانیتر و قوی تر» را ایجاد خواهد کرد که توسعه موشکی و فعالیتهای منطقهای ایران را محدود کند.
به گفته «علی واعظ» مدیر پروژه ایران در گروه بینالمللی بحران حتی پیش از آغاز دوباره مذاکرات همه طرفین مصمم بودند که روند دیپلماتیک را شکست خورده اعلام نکنند. با این وجود، حتی با وجود نشانههای جدید پیشرفت او میگوید سطح خوشبینیاش برای حصول یک توافق از ۵ درصد در هفته گذشته به تنها ۱۰ درصد در حال حاضر افزایش یافته است.
واعظ میگوید: «درست است که مذاکره کنندگان یک گام به جلو برداشتند و در زمینه ضمانتها و تحریمهای طرفین مرتبط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیشرفت کردند، اما هم چنان بر سر تحقیقات پادمانی آژانس بینالمللی انرژی اتمی گرفتار شدهاند و این بن بست ادامه دارد».
او میافزاید: «به نظر نمیرسد ایران باور داشته باشد که زمان و راه حلها برای دستیابی به موفقیت در حال حاضر به اتمام رسیده است.»
واعظ میگوید که تمام طرفین مرتکب اشتباه شدند. او میگوید: «دولت بایدن نادیده گرفت که خروج ترامپ از توافق تا چه میزان اعتماد اندک ایرانیها به اعتبار ایالات متحده به عنوان یک شریک مذاکره کننده را از بین برد و تا چه اندازه بر روح و روان ایران آسیب وارد کرد. ایران با خود فکر میکند که هر زمان و بدون هزینه خارج شدن امریکا از توافق هستهای میتواند برای اعتبار تهران هزینهزا باشد».
رسانههای اصولگرا در ایران در تحقیر هرگونه بازگشت به توافقی که آن را اهدای جواهرات هستهای ایران با مزایای اقتصادی اندک توسط یک رئیس جمهور از دید آنان ساده لوح و متمایل به اصلاحات یعنی «حسن روحانی» توصیف میکنند.
ایالات متحده نیز به نوبه خود از ایران خواسته که نقض برجام را پایان داده و سانتریفیوژهای پیشرفتهاش را متوقف ساخته و کاهش سطح غنیسازی اورانیوم را به خلوص ۳.۶۷ درصد محدود سازد.
درون ایالات متحده و ایران نیروهای تندروی قابل توجهی وجود دارند که با هر توافقی مخالف هستند، صرفنظر از این که این توافق تا چه اندازه برای دو طرف سودمند باشد. از زمانی که برجام برای اولین بار حاصل شد، سیاست در هر دو طرف تغییر کرد و پیشرفتهای هستهای ایران یافتن فرمول جدید قابل قبول برای تمام طرفین را به چالش تبدیل کرد.
از سوی دیگر معاون سخنگوی وزارت خارجه روسیه با ممکن دانستن دستیابی به نتیجه مثبت در مذاکرات وین، گفت که هیچ طرح جایگزینی برای احیای برجام وجود ندارد چون با تصمیمهای شورای امنیت سازمان ملل در تناقض است.
«ایوان نِچایف» معاون سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفت: «از دیدگاه مسکو، همه تناقضات در مذاکرات احیای توافق هستهای [ایران] قابل حل بوده و دستیابی به یک نتیجه مثبت، کاملا ممکن است».
نچایف با بیان اینکه هیچ طرح جایگزینی برای احیای برجام نمیتواند وجود داشته باشد، اظهار داشت: «زیرا این امر با تصمیمها و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در تناقض است».
وی طی نشست خبری در مسکو با بیان اینکه پیشنویس ارائه شده توسط اتحادیه اروپا برای احیای برجام و توافق در مذاکرات وین هنوز در دست بررسی است؛ تاکید کرد درخواست غرب برای تصویب آن در اسرع وقت، هنوز زودهنگام است.
این در حالیست که اتحادیه اروپا اعلام کرده «متن نهایی» توافق را ارائه کرده است. با نزدیکتر شدن مذاکرهکنندگان به توافقی بر سراحیای برجام، ایران به دنبال توقف ادعاهای آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره تحقیقات از سه سایت اعلام نشده این کشور است.
روز دوشنبه، اتحادیه اروپا پس از چهار روز مذاکرات فشرده در وین، آنچه را که «متن نهایی» برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) توصیف کرده، به ایران و ایالات متحده ارائه کرد. هر دو کشور گفته اند پیشنهاد اتحادیه اروپا را بررسی کرده و نتیجه را اعلام خواهند داد.
ایران روی موضوع پرونده های آژانس مکث کرده است. گفته شده ایران از خواسته های قبلی خود مبنی بر دریافت تضمین مبنی بر پایبندی دولت های آتی آمریکا به توافق و خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست سیاه تروریسم خارجی ایالات متحده، عقب نشینی کرده است.
همانطور که علی هاشم هفته گذشته در آغاز مذاکرات وین گزارش داد، تهران در عوض از آژانس بینالمللی انرژی اتمی، میخواهد که تحقیقات سه ساله خود را درباره ادعای کشف ذرات اورانیوم غنی شده در سه سایت اعلام نشده -که ادعا می شود به طور بالقوه توافق پادمانی طولانی مدت ایران با آژانس را نقض میکنند- کنار بگذارد.
آژانس در ماه می مدعی شد ایران توضیحات «فنی معتبر» در این مورد ارائه نکرده و در ماه ژوئن، آژانس با صدور یک بیانیه ایران را به خاطر نحوه همکاری در این زمینه مورد انتقاد قرار داد. در واکنش، جمهوری اسلامی با قطع برخی از دوربین های آژانس بین المللی انرژی اتمی که بر سایت های هسته ای خود نظارت می کردند، پاسخ داد.
به گزارش اترک روند مذاکرات به جایی رسیده که می توان گفت اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، خطرات زیادی برای جامعه بین المللی وجود دارد. از زمانی که ترامپ از مذاکرات خارج شد و یک رژیم تحریمی تهاجمی را در می 2018 علیه ایران راه اندازی کرد، تهران اورانیوم را در سطوح بالاتر و با سرعت فزاینده غنی سازی کرده است. دیدهبان هستهای سازمان ملل در ژوئن اعلام کرد که ایران تنها چند قدم با داشتن «مقدار قابل توجهی اورانیوم غنیشده» فاصله دارد، اما افزود که این «به معنای داشتن بمب نیست».
علاوه بر این، زمان همچنان اهمیت دارد زیرا طولانی شدن مذاکرات روند گفتگوها را پیچیده تر می کند. در اوایل سال جاری، تصور میشد که درخواست ایران برای حذف سپاه پاسداران از فهرست تروریسم خارجی آمریکا، آخرین مانع برای احیای این توافق باشد. اکنون به نظر می رسد که این موضوع از جدول موضوعات مخل اختلاف خارج شده است. اما پیشرفت برنامه غنیسازی اورانیوم ایران مانع دیگری بر سر راه است که منجر به انتقاد از تهران توسط آژانس بینالمللی انرژی اتمی شده است.