به گزارش اترک، در این استان سالانه بیش از یک میلیون تن سیمان و بیش از ۲۳۰ هزار تن پودرآلومینا تولید می‌شود که از دیگر قابلیت‌ها و ظرفیت‌های تولیدی و صادراتی این استان به شمار می‌رود.
دامداران استان ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد دام در اختیار دارند که سالانه انواع محصولات دامی از جمله گوشت قرمز با کیفیت، شیر، انواع لبنیات تولید دارند که حتی به دلیل کیفیت بالا به صورت گمنام در سایر استانها از جمله تهران به فروش می‌رسد.
روستایی بودن خراسان شمالی یکی دیگر از مزایای آن است به طوری که ۴۴ درصد از مردم این استان در روستاها سکونت دارند به طوری که بر اساس آخرین آمار ثبتی جمعیت، خراسان شمالی ۹۹۶ هزار و ۸۸۵ نفر جمعیت دارد که ۵۵۹ هزار ۴۲۷ نفر از این جمعیت در شهرها و ۴۳۷ هزار ۴۵۸ نفر در روستاهای استان سکونت دارند.
این مزیت بسیار خوبی برای پرداختن به بخش کشاورزی با رویکرد صدور این محصولات است و این در حالی است که نزدیکی به کشورهای آسیای مرکزی، وجود ۳۰۱ کیلومتر مرز خارجی با کشور ترکمنستان و دارا بودن مشترکات تاریخی و فرهنگی با این کشور از مزیت‌های مهم این خطه برای توسعه تجارت خارجی است.
از دیگر سو این استان فاصله کوتاهی با کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان دارد، به عنوان نمونه فاصله بجنورد تا عشق آباد، پایتخت ترکمنستان، تنها ۲۰۰ کیلومتر است، این مزیت موجب می‌شود در صورت برنامه ریزی مسوولان استان، صادرات محصولات کشاورزی و باغی با قیمت بسیار مناسب در اختیار کشورهای همسایه قرار گیرد.
با وجود ظرفیت‌های فراوان در استان خراسان شمالی اما این خطه مسائل و مشکلات زیادی دارد که با آن دست و پنجه نرم می‌کند هم اینک در شاخص فلاکت در بین استانهای کشور در بالاترین رده قرار دارد که این امر نشان می‌دهد از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های استان به خوبی در جهت توسعه استفاده نشده است.
شاخص فلاکت یک نشانگر اقتصادی است که وضعیت اقتصادی و اجتماعی یک جامعه را نشان می‌دهد. این شاخص به طور معمول از حاصل جمع نرخ بیکاری و نرخ تورم به دست می‌آید. اهمیت این شاخص از آنجایی است که وضعیت اقتصادی و اجتماعی یک جامعه یا منطقه را نشان می‌دهد.
خراسان شمالی رتب دوم در شاخص فقر و فلاکت
نماینده مردم ۵ شهر استان خراسان شمالی در مجلس شورای اسلامی نیز گفته بوده خراسان شمالی رتبه دوم فقر و فلاکت کشور را دارد.
محمد وحیدی در نشست خبری با اصحاب رسانه خراسان شمالی با بیان اینکه خراسان شمالی در شاخص امید به زندگی ۱.۵ سال از کشور عقب‌تر است تصریح کرد: متاسفانه خراسان شمالی در شاخص فقر و فلاکت قبل از سیستان و بلوچستان در رتبه آخر کشور قرار دارد. ضمن اینکه خراسان شمالی در شاخص رفاه، تأمین اجتماعی و امید به زندگی یک سال و نیم از کشور عقب‌تر است.
فقر در شاخص‌ها
اما با وجود این مزیت‌ها هنوز این استان در بسیاری از شاخص‌ها در رتبه‌های انتهایی جدول استانها قرار دارد به طوری که این استان دومین استان فقیر کشور و نرخ بیکاری نیز در آن بالاتر از میانگین کشوری است به طوری که میانگین نرخ بیکاری در کشور ۹.۲ و این رقم در خراسان شمالی ۹.۷ است.
خراسان شمالی در شاخص بهبود فضای کسب و کار از استانهای آخرین و در نرخ تورم نقطه به نقطه، فصلی و سالانه همیشه در بین ۶ استان نخست کشور قرار دارد و در شاخص درآمد خانوار از آخرین استانهای کشور است و حتی بیشترین تعداد یارانه بگیران را به نسبت جمعیت این استان دارد به طوری که شمار یارانه بگیران استان ۹۱۵ هزار و ۲۱۱ نفر است که بیش از ۹۲ درصد مردم استان را شامل می‌شود و به نوعی نشان دهنده وضعیت در آمدی و اقتصادی نامناسب استان است و این در حالی است که اعتراض‌های دیگر افرادی که از شمول پرداخت یارانه خارج شده‌اند هنوز بررسی نشده و احتمال افزایش این رقم وجود دارد.
همچنین تقریباً ۶۰ هزار و ۲۵۵ خانوار با جمعیتی در حدود ۱۱۲ هزار نفر در استان تحت پوشش کمیته امداد و ۱۱۷ هزار نفر نیز از تحت پوشش بهزیستی قرار دارند که ۲۵ هزار نفر از این رقم را معلولان استان تشکیل می‌دهد و در بین استانهای دیگر رقم بالایی است و همه این‌ها می‌طلبد تا دولت نگاه ویژه‌ای به این استان داشته باشد به خصوص این که خراسان شمالی بیشترین مشارکت را در انتخابات ریاست جمهور دوره سیزدهم داشت و دومین استانی بود که بیشترین آرای خود را در حمایت از رییس جمهور به صندوق‌های رأی انداخته است.
خراسان شمالی در ضریب پوشش بیمه تأمین اجتماعی از کشور عقب است
۳۷ درصد جمعیت استان زیر پوشش این نهاد بیمه‌گر هستند که کمتر از میانگین کشوری است میانگین کشوری در این شاخص ۵۲ درصد است.
در مجموع تعداد جمعیت زیر پوشش این سازمان بیمه گر ۳۵۰ هزار نفر است که در این شاخص نسبت به متوسط کشوری عقب هستیم که باید تلاش کنیم تا این عقب ماندگی جبران شود.
علت پایین بودن پوشش بیمه‌ای نیز ساختار اشتغال استان است که هم اکنون بیشتر شاغلان این خطه در حوزه کشاورزی، دامپروری، صنایع دستی مشغول به کار هستند که در این حوزه نیز بیشتر به صورت سنتی فعالیت دارند که این امر باعث شده است پوشش بیمه‌ای در استان نسبت به کشور عقب باشد.
علاوه بر این تنها پنج صنعت بزرگ در استان وجود دارد که در استانهای صنعتی تعداد بیمه شدگان افزایش می‌یابد اما استان از این نظر ضعیف است که نیاز به حمایت‌های بیشتر مسوولان دارد.
فرار بیمه‌ای نیز از دیگر چالش‌های پیش روی سازمان تأمین اجتماعی استان است در این خطه به ویژه بجنورد تعداد زیادی کارگاه‌های بدون مجوز وجود دارد که نیروهای آنان از خدمات بیمه‌ای محروم هستند که ساماندهی این امر نیازمند همکاری و مشارکت سایر دستگاه‌های مسوول و مرتبط است.
سرانه پایین درآمدی خانوار نیز یکی دیگر از علت‌های اصلی پایین بودن شاخص بیمه‌ای استان است، این خطه جزء استانهای کم برخوردار محسوب می‌شود که خانوارهای آن درآمد کافی برای اینکه زیر پوشش بیمه‌های اختیاری قرار گیرند را ندارند.
استان خراسان شمالی دارای ۸ شهرستان بجنورد (مرکز استان)، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، راز و جرگلان، جاجرم ، فاروج و گرمه است و آثار کشف‌شده در این استان نشان از قدمت تاریخی کهن آن دارد به طوریکه محوطه باستانی معروف به پهلوان و کوه حیدران جاجرم، قدمتی بیش از ۱۲ هزار سال دارند و قدیمی‌ترین اثر باستانی پابرجای پیش از اسلام (بنای سنگی اسپاخو) در غرب شهرستان مانه و سملقان در فاصله پنج کیلومتری شمال شاهراه آسیایی در روستای اسپاخو نیز دلیل دیگری بر صحت این ادعاست.
این استان، از نظر موقعیت جغرافیایی از شمال با کشور ترکمنستان (با ۳۰۱ کیلومتر مرز مشترک)، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم‌مرز است.
همچنین ۱۵۹ مرکز اقامتی، رفاهی و پذیرایی در خراسان شمالی وجود دارد که ظرفیت پذیرش آن‌ها هزار نفر است و این استان دارای ۱۱۵ جاذبه گردشگری، ۲۴ منطقه نمونه ملی و استانی و هشت روستای هدف گردشگری مقصدی بکر برای طبیعت دوستان و علاقه‌مندان به فرهنگ و آیین‌های اقوام مختلف است.
موانع تولید در خراسان شمالی
مسوولان و سرمایه گذاران خراسان شمالی معتقدند که این استان با وجود ظرفیت‌های بخش کشاورزی و معدنی غنی با موانع تولید در حوزه زیر ساختی و اداری مواجه است.
نگاهی کلی به شرایط اقتصادی استان بیانگر این است که استان حدود ۴۰۰ واحد تولیدی و صنعتی با سرمایه گذاری ۱۳ هزار میلیارد ریال و اشتغال ۱۱ هزار نفر دارد که از لحاظ داشتن صنایع بزرگ صنعتی در بین ۳۱ استان کشور رتبه دهم را داراست که این آمار نشان می‌دهد از لحاظ توسعه اقتصادی در شرایط مناسبی قرار نداریم و موانع بزرگی بر سر راه تولید استان واقع شده است.
ضمن اینکه سهم این استان در حوزه کشاورزی بیش از میانگین کشور است اما در حوزه صنعت و خدمات پایین‌تر است ولازم است تا در حوزه تولید و صنعت به عنوان پیشران اقتصاد تلاش بیشتری شود.
هر چند که اقتصاد خراسان شمالی همانند سایر استانهای دیگر متأثر از مشکلات ملی همچون تحریمها، کرونا و مشکلات ارزی است ولی نبود زیرساخت ریلی، بزرگراهی و سیستم حمل و نقل ناقص در کنار واسطه گری، قوانین دست و پاگیر و در کنار نبود نیروی ماهر از مهمترین مشکلات و موانعی است که تولیدکنندگان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و طرح‌هایی نیز در استان وجود دارند که با وجود سرمایه‌گذار به سرانجام نرسیده است.
موانع بانکی و مالیاتی
بر اساس آمار گمرک خراسان شمالی، در سال ۹۹ با وجود همه گیری کرونا میزان صادرات کالاهای غیر نفتی استان حدود هشت درصد از واردات پیشی گرفت و تراز تجاری خراسان شمالی مثبت شد ضمن اینکه در سال ۱۴۰۰ نیز حدود ۵۳ میلیون و ۶۲۷ هزار دلار کالای غیرنفتی از این استان صادر شد که نسبت به سال قبل از آن ۲۴ درصد رشد یافت.
با وجود کارآمدی دولت در بخش تولید و صنعت در این استان مرزی، ولی موانعی نیز در اقتصاد این استان وجود دارد که در مواردی رغبتی برای حضور سرمایه گذار در استان ایجاد نمی‌کند.
زیرساخت ناقص
بر اساس نظر کارشناسان نبود زیرساخت‌های جاده‌ای از جمله بزرگراه و شبکه ریلی را می‌توان بزرگترین مانع برای تولید استان عنوان کرد و اگر نگاهی به وضعیت حمل و نقل استان داشته باشیم، متوجه می‌شویم که بر اساس آمار اداره کل راه و شهرسازی استان، طول بزرگراه‌ها در استان ۱۸۱ کیلومتر است که کمتر از یک درصد بزرگراه‌ها و طول راه‌های فرعی استان ۷۴۵ کیلومتر که معادل ۱.۷۵ درصد از راه‌های فرعی کشور است و بنا به گفته مدیرکل راه و شهرسازی خراسان شمالی؛ این استان برای پاسخ به نیاز سرمایه گذاران باید سه هزار کیلومتر راه در محورهای روستایی، اصلی و بزرگراهی استان ساخته شود.
از آنجایی که خراسان شمالی در حد فاصل ۲ قطب سیاحتی و زیارتی کشور واقع است و از طرفی نیاز شدیدی سرمایه گذاران در این استان به اتصال ریلی و بزرگراهی احساس می‌شود که باید این مانع در اولویت طرح‌های استانی قرار گیرد.
با این حال اجرای پروژه ریلی مشهد-بجنورد-گرگان نیز از دیگر طرح‌های استان بود که در حال حاضری در سودای جذب سرمایه گذار به سر می‌برد.
اجرای پروژه ریلی مشهد- بجنورد- گرگان از برنامه‌های دولت دهم در استان بود که ۶۰۰ کیلومتر آن از استان خراسان شمالی عبور می‌کرد ولی بدلیل نبود سرمایه گذار همچنان این طرح در بلاتکلیفی به سر می‌برد.
زیرساخت‌های حمل و نقل نقش مهمی در رونق اقتصاد ملی، محلی و افزایش اشتغالزایی دارد و بسیاری از کشورها به دنبال توسعه این زیرساخت‌ها هستند تا در این میدان گوی رقابت را از یکدیگر بربایند.
درآمد ترانزیتی مهمترین و پولسازترین دستاورد توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل است که در برخی از استانها یک منبع درآمد پایدار محسوب می‌شود که استان ما از این نعمت بی بهره است و این مانع سایر حوزه‌ها نیز تحت شعاع خود قرار داده است.
نبود سیستم حمل و نقل مناسب دسترسی به استان را مشکل کرده و سرمایه گذاری که وارد استان ما می‌شود در ابتدا به فکر تسهیل صادرات است که نقش شبکه ریلی برای دسترسی به آب‌های آزاد و مرکز کشور بسیار برجسته می‌شود.
علاوه بر مشکلات زیرساختی، قوانین دست و پاگیر نیز مانعی دیگر بر سر راه تولید کنندگان استان است و ارگان‌ها فرآیند استعلامات را برای تولید کننده زمانبر و مشکل می‌کنند. هر چند که تفسیرهای سلیقه‌ای در موضوع سرمایه گذاری چالش برانگیز است و انتظار نیست که قانون رعایت نشود، اما تفسیر درستی از قانون با دانش و آگاهی‌ها داشته باشیم.
عدم آشنایی با آیین نامه‌ها، تازه کاربودن کارشناسان در بدنه اقتصادی دستگاه‌ها موجب زمانبر بودن پروسه سرمایه گذاری در استان می‌شود و همین مشکل موجب اتلاف زمان و انگیزه سرمایه گذار را از بین می‌برد.
تورم، بی ثباتی قیمت‌ها و کرونا از دیگر مشکلات ملی در سال‌های اخیر است که بر اقتصاد استان نیز تاثیرگذاشته است، به طوری که این موضوع می‌تواند عاملان اقتصادی را در تصمیم‌گیری خود دچار بلاتکیلفی کند چرا که وجود تورم، بنگاه‌های اقتصادی را در زمینه برآورد درآمد و هزینه با دشواری مواجه می‌کند.
نبود بانک اطلاعاتی دقیق
چالش‌ها و موانع تولید استان تا حدی توسط برخی از مسوولان بیان شد و در این میان بخش‌خصوصی در توسعه اقتصادی استان نقشی انکارناپذیر برعهده دارد و در قانون‌اساسی جمهوری اسلامی ایران، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی به‌عنوان نماینده بخش‌خصوصی در حوزه اقتصاد معرفی شده و از جایگاه مشورتی با قوای سه‌گانه نظام نیز برخوردار است و این نهادی که بسترسازی و ریل‌گذاری جهت از سرگیری روابط در فضای بین‌الملل را بر عهده دارد تنها در یک سال گذشته میزبان سفیر ترکمنستان، ارمنستان و اعزام هیات تجاری از خراسان شمالی به ترکیه و اسپانیا بوده است. که منجر به انعقاد تفاهم نامه‌هایی در حوزه‌های مختلف در راستای افزایش مراودات تجاری استان خراسان شمالی با این کشورها شده است.
این دیدارها در نهایت منجر به امضای چند تفاهم نامه و افتتاح دو دفتر در استانهای خراسان شمالی و آخال ترکمنستان و کشور ترکیه برای پیگیری امور اقتصادی وهمچنین معرفی تولیدات استان به این کشورها شد.
استان خراسان شمالی با وجود برخورداری از 310 کیلومتر مرز امن و آرام با کشور ترکمنستان و همجواری با این استان می‌تواند بازار خوبی را برای فروش محصولاتش فراهم کند.
در ابتدا تحریمها مشکل اساسی برای تبادلات تجاری با کشورهای خارجی است صادراتی به کشورهای عراق، افغانستان، ترکیه، روسیه، چین، قزاقستان و ارمنستان داشته‌ایم که ارز تجاری ما بدلیل تحریمها برگشت نخورده است.
علاوه بر این مشکلات نبود بانک اطلاعاتی دقیق از تولید مشکل حوزه سرمایه گذاری استان است و بانک اطلاعاتی قوی در حوزه تولید و نیازمندی‌ها باید در این استان تشکیل شود.
۵۳ واحد تولیدی راکد و تأمین مواد اولیه دیگر واحدهای تولیدی در شهرک‌های صنعتی استان وجود دارند که مانعی بزرگ برای تولید محسوب می‌شود.
ناوگان باربری استان تنها با یک شرکت حمل و نقل باربری فعال است و صادرات پتروشیمی و سیمان استان در بیشتر موارد با ناوگان باربری استانهای همجوار جابجا می‌شود که هزینه زیادی را هم بدنبال دارد.
ضرورت برندسازی
مزیت نسبی یکی از ابزارهای کارآمد برای تصمیم گیری در تولید و تجارت محصولات از دو بعد جایگزینی واردات و توسعه صادرات حائز اهمیت است و کالاهای دارای مزیت نسبی جایگاه خوبی در برندسازی دارند و در حال حاضر محصولات همچون آبنبات بجنورد، لبنیات شیروان، سمنوی گرمه از جمله محصولاتی هستند که می‌توانند بعنوان کالایی مهم در استان برندسازی شوند ولی آمار دقیقی نیز از برندسازی استان در دست نیست.
این در حالی است که در بازار رقابتی امروزی هر چقدر برند قوی‌تر و شناخته‌تر باشد، مؤثر خواهد بود و گوی سبقت را از رقبای خود می‌گیرد و در استان ما بر روی این مقوله باید بیشتر کار شود.
در استان محصولاتی با مزیت نسبی داریم، ولی غافل از برندسازی نتوانسته‌ایم که به خوبی در کشور نمایان شوند.
از نگاه برخی از مدیران واسطه گری پدیده دیگری است که تا حدی بر پیکره اقتصاد استان ضربه وارد کرده است که تجربه تلخ پیازکاران استان خراسان شمالی در سال زراعی ۱۳۹۹ که به دلیل نبود مشتری و پایین بودن قیمت منجر به خراب شدن بیش از ۱۰ هزار تن از این محصول در انبارهای غیر استاندارد خانگی و سردخانه‌ها انجامید، مصداقی از دست واسطه گری در این بازار است و باعث شد تا در فصل کشت پیاز در سال جاری (اوایل فروردین تا اواسط اردیبهشت) کشاورزان رغتبی به کشت این محصول نداشته باشند.