اترک - فرزاد درگاهی| سال‌ها پیش شاید کمتر کسی می‌توانست باور کند که جنگ جهانی سوم بر سر آب است. سال‌ها بود که خشکسالی در کشور ما نیز سایه افکنده و نگرانی‌هایی را نیز ایجاد کرده بود در ادامه روند این وضعیت 3 سال ترسالی امید به رفع خشکسالی را در کشور افزایش داد اما دیری نپاید که بار دیگر آثار خشکسالی در کشور هویدا شد و تأثیر خود را ابتدا در بخش کشاورزی گذاشت و درحال حاضر برخی کارشناسان در خصوص سال آبی جدید پیش بینی کرده‌اند که بارش‌ها در این سال در حد طبیعی و حتی کمتر از بارش‌های معمول باشد.
افزایش واردات همزمان با گسترش خشکسالی
همواره ادامه خشکسالی در کشور بیشترین خسارت را به تولیدات و محصولات کشاورزی وارد کرده است که در نهایت منجر کاهش مواد غذایی خواهد شد. در سالی که گذشت یکی از استان‌هایی که به‌شدت تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفت خراسان رضوی بود که در اثر سرما و خشکی ۱۰۰ درصد باغ‌های انار، انجیر، زیتون و ۹۵ درصد باغ‌های انگور، ۶۵ درصد باغ‌های گردو، ۳۴ درصد پسته و ۴۲ درصد زعفران خود را از دست داده است. با وضعیت موجود می‌توان گفت اگر تولیدات کشاورزی افزایش پیدا نکند یا همچنان محصولات تحت تأثیر خشکسالی از بین بروند با تأمین غذا برای جمعیت کشور روبه‌رو خواهیم شد که در نهایت این امر منجر به وابستگی به واردات خواهد شد.
احتمال افزایش واردات گندم
گندم به عنوان محصول استراتژیک بیش از سایر محصولات کشاورزی در معرض خطر خشکسالی است. با توجه به شرایط موجود، در سال جاری خشکسالی میزان تولید گندم را نسبت به سال گذشته تا حدود ۴۰ درصد کاهش داده است، لذا برای برطرف نمودن نیاز کشور، قرارداد خرید ۵ میلیون تن گندم از کشورهایی همچون آمریکا، کشورهای اروپایی و آسیای میانه بسته شده است و طبق برنامه ماهانه 1 میلیون تن گندم باید به کشور وارد شود. وابستگی به واردات گندم یکی از مسائل مهمی است که باید بدنبال راه حل آن بود.
تهدید امنیت غذایی برای جهان
وابستگی به واردات در شرایطی که پیش بینی می‌شود حتی بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده دنیا از جمله آمریکا در آینده ای نه چندان دور دیگر مواد غذایی مازاد برای صادرات نداشته باشند، هشداری جدی برای بقای میلیون‌ها انسانی است که نیاز به محصولات کشاورزی وارداتی دارند.
اختلاف منفی میان صادرات و واردات در کشورهای کمتر توسعه یافته روزبه روز در حال افزایش است. چنین وضعیتی کم و بیش برای سایر کشورهای تولیدکننده مواد غذایی که سهمی در بازار صادرات جهانی دارند قابل پیش‌بینی است، کاهش صادرات مواد غذایی برای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران که بخشی از محصولات کشاورزی و مواد غذایی مورد نیاز خود را از طریق واردات تهیه می‌نماید، مساله‌ای بسیار قابل توجه است، لذا می‌بایست از هم اکنون در جهت کاهش میزان واردات از طریق سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش کشاورزی و افزایش تولید اقدام نمود.
کشت دیم گندم محدود است
این در حالیست که امسال در استان خراسان جنوبی که تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته است مجموع سطح زیر کشت گندم ۲۳ هزار و ۷۶۳ هکتار است که ۱۸ هزار و ۶۵ هکتار آن کشت آبی است و حدود ۵ هزار و ۶۹۸ هکتار آن به کشت دیم اختصاص یافته است. با توجه به کاهش نزولات جوی مزارع دیم گندم با خسارت صد درصدی و مزارع آبی گندم نیز با خسارتی بیش از ۳۰ درصد در تولید مواجه هستند. در کنار خسارات مستقیم خشکسالی که ناشی از کاهش بارندگی است، که اثرات غیر مستقیمی مانند بالا آمدن شوری به سطح خاک و افزایش حمله آفات به مزارع گندم را نیز در پی دارد. در این استان امسال کشت دیم بسیار محدود است و محصول گندم دیم یا قابل بهره برداری نبوده یا تنها به عنوان علوفه دام قابلیت استفاده خواهد داشت و با توجه به این وضعیت ملزم به واردات بیشتر گندم از سایر استان‌ها خواهد بود.
خشکسالی و افزایش قیمت برنج
در کشور ما بعد از گندم قوت غالب برنج است که آن هم تحت تأثیر کم آبی و خشکسالی قرار گرفته است. آمارها حاکی از این است که خشکسالی سال زراعی ۱۴۰۰-۹۹ (که گفته می‌شود در نیم‌قرن اخیر بی‌سابقه بوده است) سطح زیر کشت برنج در استان‌های دیگر را کاهش داده و کاهش تولید برنج پیش‌بینی شده است. با تمام این تفاسیر همچنان زمزمه‌های بازاریان هم از افزایش چشمگیر قیمت برنج حکایت دارد. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که فعالان بازار از کاهش ۵۰ درصدی مصرف برنج می‌گویند و واردات برنج خارجی هم درحال حاضر ممنوع است.
15 میلیون ایرانی توانایی استفاده مستمر از برنج را دارند
همچنین براساس محاسبه انجمن واردکنندگان برنج، تنها 15 میلیون‌نفر در ایران توانایی استفاده مستمر و به‌اندازه از برنج را دارند. مشخص است که با تورم عمومی بالا، هزینه تولید برنج (افزایش دستمرد کارگران، حمل‌ونقل و...) هم افزایش پیدا کرده و قیمت آن بالا می‌رود، اما می‌توان سه‌دلیل بسیار مهم دیگر را نیز نام برد؛ 1. واردات برنج در 6 ماهه سال‌جاری در مقایسه با 6 ماهه 1399 بیش از دوبرابر و درمقایسه با سال 98 بیش از 6 برابر کاهش پیدا کرده. میانگین واردات برنج در 6 ماهه ابتدایی هرسال در پنج سال اخیر 750 هزار تن بوده که در سال‌جاری 525 هزار تن کمتر وارد شده است.
انتظار برای رفع ممنوعیت واردات
به‌منظور رفع این مشکل وزارت جهاد کشاورزی هرچه سریع‌تر باید فکری به‌حال قانون ممنوعیت واردات فصلی (از ابتدای مرداد تا پایان آبان‌ماه) کند و آن را ولو به‌صورت موقت لغو کند، 2. خشکسالی بی‌سابقه و کاهش 18 درصدی تولید برنج در سال‌جاری، 3. حذف برنج از لیست کالاهایی که دلار 4200 دریافت می‌کردند،4. سوءاستفاده واسطه‌ها و دلالان و احتکار بسیار بالای برنج ایرانی. درمجموع این عوامل باعث کاهش موجودی برنج در سطح بنکداران و خرده‌فروشان، همزمان افزایش قیمت‌ها و درنتیجه کاهش مصرف است.
خشکسالی تولید علوفه را هم کاهش داد
با توجه به اینکه در سالی بسیار خشک قرار داریم؛ امسال حدود چهار و نیم میلیون تن علوفه از 10 میلیون تن علوفه را از دست داده ایم. بنابراین با توجه به تورم موجود در کشور و پشت سر گذاشتن شرایط سخت خشکسالی امسال، باید بتوانیم ذخایر ژنتیکی کشور را حفظ کنیم تا تولید پایدار بماند و امیدوار باشیم در سال بعد در شرایط طبیعی و نرمال بارندگی، تولید را ادامه دهیم .
کارشناسان چه می‌گویند؟
در این میان کارشناسان معتقدند بخشی از مدیریت بحران خشکسالی بر عهده مردم است آنها بر این باورند که الگوی غذایی مردم تابعی از رشد درآمد سالیانه‌ی آنها است و به شدت منابع آب کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین کارشناسان صنعت کشاورزی معتقدند الگوهای مصرف مواد غذایی در ایران صحیح نیست. چرا که کشت برنج مستلزم مصرف بسیار زیاد آب است. هر ایرانی سالیانه 50 کیلوگرم برنج و 56 کیلوگرم سیب‌زمینی مصرف می‌کند. بنابراین اگر سیاست‌ها باید به سمتی برود که هر ایرانی رژیم غذایی خود را تغییر دهد و میزان مصرف برنج در سبد غذایی خود را به 25 کیلوگرم برساند و بجای آن سیب‌زمینی مصرف نماید. اگر این تغییر رژیم غذایی رخ دهد، ایرانی‌ها نه تنها پول کمتری برای خرید برنج پرداخت می‌کنند، بلکه 1/1 میلیارد مترمکعب در مصرف آب صرفه‌جویی خواهد شد که برای رفع تشنگی 14 میلیون نفر در یکسال مکفی خواهد بود.
براین اساس انتظار می‌رود جهاد کشاورزی به گونه ای برنامه ریزی کند که کشاورزان با آگاهی بیشتر دچار کمترین میزان خسارت در این دوران شوند همچنین باید اجازه دهیم اهل تخصص در زمینه خشکسالی تصمیم گرفته و اظهار نظر کنند تا در شرایط بحرانی بهترین و مناسب‌ترین تصمیم‌ها اتخاذ شود.