به گزارش اترک، اخیرا ویدیوئی از یک مراسم شادی در شبکه های مجازی وایرال شده که بازدیدهای چند میلیونی داشت. تحریریه اترک در راستای شناساندن فرهنگ غنی مردم شمال خراسان، گفت‌وگویی را با داوود یونسی خواننده، نوازنده و پژوهشگر موسیقی فولکلور خراسان و صاحب اثر این کلیپ داشته است که در ادامه میخوانیم.
اترک: ابتداعا توضیح مختصری در رابطه با آیین های مراسمات عروسی مردم این خطه از ایران عزیز داشته باشید.
برای مردم شمال خراسان به خصوص کرمانج ها جشن عروسی تنها یک جشن شادی بخش نیست بلکه مراسمی است که طی آن با همیاری و همکاری یکدیگر، پایه‌های تعاملات اجتماعی مستحکم شده و بر انسجام و همبستگی اجتماعی افزوده می‌شود. این جشنها محلی برای دور ریختن کدورتها، آشناییهای جدید و تشکیل زندگیهای تازه است.
اترک: از مراسمات عروسی کمی بیشتر توضیح بدهید.
مراسم ازدواج محلی خراسان از ابتدا تا پایان دارای مراحل گوناگونی است که شامل نشان کردن، خواستگاری، قند شکستن، عیدی بردن، خرید عروسی، حنابندان، عروس برون و پاتختی می‌شود. همچنین گفته می‌شود که کرمانج ها بیشتر درون فامیلی و درون گروهی ازدواج می‌کنندو وقتی پسری به سن ازدواج میرسد خانوادهها تلاش می‌کنند تا از میان بستگان، آشنایان و هممحلههای خود دختر مناسبی را برای او نشان کنند تا برنامه ریزی های بعدی صورت گیرد.
پس از مراسم خواستگاری و توافق بر سر مسائل مربوط به جهیزیه و مهریه مراسم قندشکستن برگزار می‌شود. در میان مردم این خطه به طور سنتی جهیزیه بر عهده پسر است. هر چند در میان خانوادههای شهرنشین تهیه جهیزیه به طور مشارکتی رایج شده اما همچنان در میان عشایر تهیه جهیزیه بر عهده داماد است.
در مراسم قند شکستن که به نوعی اعلام نامزدی دختر و پسر است، یکی از بزرگان فامیل که باید مردی خوشنام، محترم و خود دارای ازدواج موفقی بوده، با اجازه دیگر بزرگان مجلس دو کله قند را برداشته و به نشانه شادکامی و خوشبختی عروس و داماد بر هم زده و نامزدی دختر و پسر را به این وسیله اعلام میکند؛ در پایان قطعات قند را به نشانه شگون میان میهمانان تقسیم می‌کنند.
اترک: این مراسمات در گذشته چطور بوده؟ آیا گذشت زمان باعث تحولات این مراسمات شده است؟
بله همانطور که فرمودید مرور زمان باعث دگرگونی های زیادی در این مراسمات شده است. جشن عروسی مردم شمال خراسان در گذشته سه تا هفت شب به طول می‌انجامید و در آن انواع رقصها، موسیقی، برنامه‌های سرگرم کننده، مسابقات کشتی و اسب‌دوانی برگزار میشده است. البته در مناطق کمی از جمله راز و جرگلان در شمال خراسان و چنشت در جنوب خراسان تا حدود زیادی این برنامه ها به قوت خود باقی هستند. اما با توجه به حضور و اجرایی که در بیشتر مناطق خراسان داشته ایم به دلیل گرانی هزینهها و مشغله بسیار، مدت زمان جشنها به نیم‌روز و یا حداکثر یک شبانه‌روز کاهش یافته است و همچنان به شکل سنتی اما خلاصه شده رایج است.
اترک: کمی در مورد رقص محلی این خطه توضیحاتی بفرماید؟
موسیقی و رقص محلی این خطه از برنامه‌های اصلی عروسی اقوام این منطقه است که ابتدا به فلسفه به وجود آمدن این نوع رقص در خراسان میپردازیم.
رقص یا بهتر بگوییم مراسم آئینی کردم شمال خراسان به خصوص کرمانج ها از مراسم عبادی آیین علویت که ریشه در عبادت آیین مهر دارد، گرفته شده است. در استان های درسیم، قهرمان مرعش، آدیامان، ارزروم واقع در کشور ترکیه هنوز کردهای کرمانج علوی حضور دارند و این مراسم به قوت خود باقی است.
کردهای خراسان که بسیاری از شاخصه های زبانی و هویتی خود را حفظ کرده اند، عمدتا از اواسط قرن پانزدهم تا اوایل قرن شانزدهم از مناطق شرقی آناتولی (شرق کشور کنونی ترکیه) به سوی شرق و نهایتا خراسان کوچانده شده اند که حیطه زندگی و کوچندگی آنها در آن، تا مناطق مختلف مثل کوبانی و... نیز گسترده بوده است. این را با مقایسه های زبانی، فرهنگ و فولکلور بین کردهای آن مناطق و کرمانج های خراسان می توان متوجه شد.
آنچه از شواهد تاریخی برمی آید یکی از دلایل عمده ی کوچ، عقیده و باور آنها یعنی «آئین علویت» بوده است. به دلیل اینکه حکومت عثمانی به شدت مخالف علویان بود و از سویی حکومتی شیعی مذهب و نزدیک به باورهای علویان در ایران بزرگ آن زمان شکل گرفته بود نقشه ای صورت گرفت. علویان آئین های مذهبی و مراسم خاص خود را دارند که مثال بارز آنها رقص «سماع» در محلی به نام «جَم خانه» است. این رقص ها را می توان نوعی عبادت از سوی علویان محسوب کرد که شباهت بسیار زیادی به رقص کردهای خراسان دارد. خلاصه این موضوع مذهبی و مخالف بودن حکومت عثمانی با آنها از دلایل مذهبی کوچ کردها بوده و دلیل سیاسی آن جلوگیری از تاخت و تاز ترکمانان و ازبکان به مرزهای شمال شرق ایران توسط کرمانج ها بوده است که حکومت صفوی توان مقابله با این موضوع را نداشته است.
بر اساس این تغییر اقلیم و با توجه به این که حکومت صفوی مذهب شیعه را بصورت رسمی اعلام کرد، کردها دستخوش تغییراتی در مراسم آئینی و مذهبی خود شدند. که به عبارتی کردهای خراسان بنا به تغییر باورها، این مراسم عبادی را در مراسم شادی خود به گونه و شیوه دیگر مورد نمایش قرار دادند. آنها اقدام به معرفی سبک، شیوه و ریتم جدیدی که برگرفته از آئین سماع بود و به نوع دیگری از چارچوب فلسفی، علمی و عرفانی این مراسم آئینی پاسداری نمودند. اما چیزی که قابل انکار نیست این همه شور و شوق و این همه زیبایی، باید دارای فلسفه و علل به وجود آمدن و ریشه در تاریخ داشته باشد؛ همانند دیگر سماع های آئینی که سر از عرفان در می آورد. برای درک درست و شناخت پیشینه مراسم آئینی کردهای خراسان که در بدو ورود، علوی بوده اند و در آیین مهر حرکات سما خانقاهی نوعی عبادت و راز و نیاز بوده، وقتی در نوع رقص کرمانجی با نام یک قرسه دو دست بالا میرود و مشت کرده و به طرف زمین باز میگردد یعنی از خداوند از آسمان برکت و نعمت را گرفته و به زمین میدهند. دایره ای بودن این رقص هم به دایره کاینات بر میگردد. چپ و راست، فرار از دست پلیدی ها و ۱۲ قرسه، دوازده بار تناسخ روح انسان با انسان است. در حال حاضر این رقص شناسنامه محلی شمال خراسان به خود گرفته و به نام رقص محلی شمال خراسان به رسمیت رسیده است.
البته نباید معنی رقص در میان مردم این خطه را با رقاصی اشتباه گرفت. رقص شمال خراسان یک آئین جمعی و پسندیده است که امروزه در میان اکثر اقوام ساکن در شمال خراسان مورد استقبال قرار گرفته است و میتوان گفت در ۹۹ درصد مراسم های آنها این نوع رقص رایج است.
اترک: از ویژگی های ارزشمند جشن‌های عروسی مردم این خطه برایمان بگویید.
از نکات مهم دیگر این جشنها میتوان به همیاری مالی در برگزاری جشن اشاره کرد. به این شکل که میهمانان در جشن مبلغی پول را که «توی لوشی» نامیده می‌شود، به عروس و داماد هدیه داده تا در ابتدای زندگی مشترک درگیر هزینه‌های کمرشکن عروسی نشوند. معمولا این هدایای نقدی کل هزینه‌های جشن را پوشش داده و در مواردی مبلغی نیز برای شروع زندگی جدید باقی میماند.
به گزارش اترک، این بود گفت‌وگویی کوتاه با یکی از هنرمندان عرصه موسیقی محلی شمال خراسان که در این شماره از روزنامه اترک به چاپ رسید. با توجه به استقبال خوب شما خوانندگان عزیز از چنین مصاحبه هایی سعی داریم در شماره های روزنامه اترک گفت‌وگوهایی با دیگر هنرمندان این خطه در مورد فرهنگ غنی داشته باشیم تا فرهنگ مردمان دلیر شمال خراسان را به مردم کشور بشناسانیم.