ضرورت تغییرات ساختاری از کجا ناشی می شود؟

آیا تا کنون به این اندیشیده اید که من واقعا کیستم؟ و ما بودگی از کجا ناشی می شود؟ این سوال، یک سوال بسیار قدیمی است و پیچیدگی آن به حدی است که رسول اکرم(ص) فرموده اند: «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّه» .

فارغ از صورت‌های سخت و دشوار دانش شناخت شناسی، وقتی سوال از کیستی و چیستی من و ما می شود در حقیقت سوال از هویت من است. واژه هویت ترجمه عربی واژه شخصیت است یعنی شخصی شده ی من. یعنی مشخصه هایی که من را از دیگران متمایز می کند و در عین حال به ما شدگی من در دل یک گروه می انجامد. و اما زیر ساخت این تشابه ها و تمایزها چیست؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت من بودگی من، حاصل دو چیز است: انتخاب های من و جبر زندگی من.

جبر و اختیار چیست؟ از فرمایشات امیر المومنین علی(ع) در باب جبر و اختیار به یاد داریم اختیار "امر بین الامرین" است. یعنی اختیار ما در محدوده دو جبر نهفته است جبری که به ما تحمیل شده است و جبری که در سایه انتخاب های ما به ما تحمیل خواهد شد. پس هویت من با این تعبیر همان اختیار من است. البته اختیاری که چندان رام خواست و آگاهی من نیست! بله درست متوجه شدید هیچ انسانی چندان مختار نیست و حتی اختیار وی تحت تاثیر میل خودآگاه و ناخودآگاه او در آمد و شد است. فارغ از بحث روانشناختی این امر باید گفت

این اختیار ماست که در سایه جبرهای نوشته و نانوشته، هویت ما را شکل می دهد. عامل پیوند ما به چیزی و وجه تمایز ما از آن چیز و چیزهای دیگر محدوده اختیار نیم بند ماست. و اما جبرهای نوشته شده و نانوشته چیست؟ این جبرها در حقیقت همان بیم ها و امیدهای ما هستند، همان چیزهایی هستند که ما را ترغیب به شرکت در بازی من بودگی و ما بودگی می کنند. در حقیقت، یک حساب پیچیده از بر هم کنش چیزهایی که می خواهم و می توانم باشم و چیزهایی که نمی خواهم و نمی‌توانم باشم، هویت ما را شکل می دهد. اما این حساب و کتاب در سایه چه چیزی اتفاق می افتد؟ در سایه ریسک اعتماد و میل به بقاء .

بله ریسک اعتماد، چون هیچ اعتمادی در یک کنش اجتماعی مصون از خیانت نیست. لذا عقل تدبیرگر ما در میان امیال ناشناخته ما منجر به یک پذیرش و یا عدم پذیرش یک کشش بیرونی می شود. پس با این توضیحات مسلم است، اعتماد شکل گرفته، هیچگاه مادام العمر نخواهد بود و فقط تا زمانی پابرجاست که ابزار و بستر آن دستخوش تغییرات مهم و پر ریسک نشود.

و اما میل به بقاء و پیشرفت، "اصلی" است که ضرورت قبول ریسک اعتماد را اجتناب ناپذیر می کند و مادام که این معاهده مبتنی بر حفظ شرایط آن باشد اتحاد فرد و گروه محتمل است. با این توضیحات زمان پاسخ به این سوال فرا رسیده است: «راز پایداری این همکاری در چیست؟» راز پایداری، در دل توزیع عادلانه قدرت و تقویت بنیان های اعتماد فیمابین نهفته است، و در ادبیات حکومت داری، یعنی بازی برد-برد ملت/دولت . این است امیر المومنین علی علیه السلام می فرماید «الملک یبقی مع الکفر و لایبقی مع الظلم».

در جامعه ای که نشانه های توزیع ناعادلانه قدرت در آن نمایان است و ریسمان اعتماد فیمابین آن هر روز نازکتر می شود اصلاح زیرساخت سیاسی و حقوقی بقاء فرد فرد افراد آن و تقویت بنیادهای اعتماد سازی برای تقویت میل به ما بودگی و ترغیب افراد برای قبول ریسک اعتماد در آن ضرورتی است که باید به سرعت به تدارک ابزار تحقق آن دست یازید. چرا که اگر حاصل جمع محاسبات افراد جامعه از وفاداری به قواعد همکاری هویتی مناسب نباشد ذات همکاری اجتماعی به صورت خودآگاه و ناخودآگاه به مبارزه برای بقاء تبدیل خواهد شد. خبرآنلاین