چاپ سه هزار و ۸۸۸ میلیارد تومان در هر 24 ساعت!
چاپ هر ثانیه ۴۵ میلیون تومان بدان معناست که در هر دقیقه 2 میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان پول خلق شده است و این یعنی در هر ساعت رقمی حدود ۱۶۲ میلیارد تومان پول توسط دولت سیزدهم خلق میشود. برای درک ترسناکتر بودن این ارقام باید توجه کرد که روند خلق پول به این صورت به آن معناست که در هر یک شبانه روز دولت سیزدهم رقمی حدود سه هزار و ۸۸۸ میلیارد تومان پول بدون پشتوانه در این کشور خلق میکند.
این در حالیست که شهریور سال جاری و در نخستین روز هفته دولت بود که عبدالناصر همتی در پیامی خطاب به رئیسی نوشت که «جناب رئیسی ضمن عرض تبریک هفته دولت، به نظرم در خصوص شیوه استقراض از بانک مرکزی و میزان خلق پول، اطلاعات درست به شما نداده اند. از اول مهر ۱۴۰۰ تا پایان تیز ۱۴۰۱ و فقط در ۱۰ ماه، معادل ۱۳۴ هزار میلیارد تومان در دولت شما پول چاپ شده است. اثر نقدینگی آن فراتر از ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان میباشد.»
واکنش ها به خلق پول بدون پایه
در واکنش به این خبر همچنین رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس تاکید کرد: «بانکها باید در قبال خلق پولی که انجام میدهند به جامعه پاسخگو باشند؛ نمیتوانند از منابع و مصارف و قدرتی که در اختیار آنهاست استفاده کنند و فعالیت داشته باشند اما هیچ نظارتی بر آنها صورت نگیرد. بنابراین افشای اطلاعات تسهیلات کلان بانکها تاثیر مستقیمی بر کاهش ریسک بانکها خواهد داشت.»
همچنین حسن صادقی رئیس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری با انتقاد از خلق پول که با هدف تأمین کسری بودجه دولت صورت میگیرد گفت: «خلق پول پرقدرت بدون پشتوانه، عامل تورم است و باعث برهم خوردن تعادل اقتصادی میشود.»
رئیس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری افزود: «خلق پول پرقدرت بدون پشتوانه باعث تضعیف هرچهبیشتر محرومان و دهکهای پایین جامعه میشود ضمن اینکه افزایش شکاف طبقاتی را به همراه دارد.»
وضعیت پایه پولی در ایران
باید توجه کرد که به خاطر اهمیت پایه پولی که به آن «پول پرقدرت» نیز گفته میشود و هم چنین اهمیت بخش مالی در انتقال آثار سیاستهای اقتصادی و اهمیت پایه پولی هر کشور بر وضعیت تورم و اقتصاد ان کشور اکنون میتوان گفت که پایه پولی و میزان نقدینگی در دست مردم به روشنی وضعیت اقتصادی و سیاسی را بازگو میکند.
حال باید اشاره کرد که پایه پولی در واقع همان پولهای – سکه، اسکناس یا اعتبار – منتشرشده از سوی بانک مرکزی هستند. «پول پرقدرت»، اما در این میان عبارت است از پولی که به طور مستقیم توسط بانک مرکزی به وجود میآید و شامل موارد ترازنامه بانک مرکزی نیز میشود.
به بیان ساده، «پول پرقدرت» برابر است با جمع اسکناس و مسکوک – مسکوک یعنی پول فلزی یا همان سکه – به علاوه سپردههای بانکی نزد بانک مرکزی و در واقع، پایه پولی منبعی است که توسط بانک مرکزی منتشر میشود و در چرخه اقتصاد در اختیار بانکهای تجاری قرار میگیرد، به گونهای که بانکها میتوانند با استفاده از این منابع و از طریق خلق پول بانکی به گسترش حجم پول بپردازند.
اما وضعیت قدرت پول
به این ترتیب باید توجه کرد که کاهش نسبت ذخیره قانونی باعث رشد خفیف تولید و افزایش تورم میشود. در مقابل، افزایش استقراض بانکها از بانک مرکزی منجر به کاهش تولید و بروز تورم بیشتر میشود. به عبارت دیگر، به ازای رشدهای یکسان نقدینگی، افزایش نقدینگی از محل ضریب فزاینده نسبت به پایه پولی، ضمن تحریک تولید، دارای تورم کمتر است. هم چنین با این روند میتوان مشاهده کرد که عرضه پول ایران در سالهای ذکر شده چگونه بوده است.
دادههای پایه پولی عرصه پول را در تیر ماه ۱۴۰۱ مبلغی حدود ۲۰۲۲، ۶,۵۳۰,۳۰۰,۰۰۰ میلیارد ریال گزارش داده است و این رقم نسبت به رقم قبلی (۶,۴۰۳,۷۰۰,۰۰ میلیارد ریال) که در خردادماه سال ۱۴۰۱ گزارش شده افزایش داشته است که به معنای افزایش رکود، افزایش تورم، عدم انضباط مالی و پولی، رشد سوداگری و دلالی در اقتصاد در همین مدت کم بوده است.توجه کنید که پیشتر گفته شد که گزارش بانک مرکزی رشد پایه پولی در خرداد ماه نسبت با ماه قبل با کاهش مواجه بوده است، اما در ادامه به نظر میرسد این روند با افزایش چشمگیر مواجه شده است.
ماموریت رئیس جمهور به بانک مرکزی چه بود؟
این در حالیست که سید ابراهیم رئیسی صبح روز یکشنبه 13 شهریور به ساختمان شیشهای میرداماد رفت و ابتدا در جلسهای با حضور رئیس کل بانک مرکزی، معاونان فناوری اطلاعات و مدیران آن از نحوهی عملکرد سامانههای نظارتی و رصد هوشمند تراکنشهای مالی مطلع شد.
رئیس جمهور در ادامه در جمع مدیران ارشد بانک مرکزی حاضر شد و پس از استماع گزارش رئیس بانک مرکزی به «جایگاه مهم بانک مرکزی» در مدیریت منابع پولی و مالی و اصلاح نظام بانکی اشاره کرد و ماموریت های ۱۰ گانه برای تحول و ارتقای آن تعریف کرد.
رئیسی، بانک مرکزی را اتاق اندیشهورزی و رصد سیاستهای پولی و مالی کشور خواند و گفت: «بانک مرکزی باید مسیر اصلاح و ارتقای نظام بانکی را با قوت به پیش ببرد و بر اجرای سیاستهای مالی و پولی کشور نظارت میکند.»
رئیس جمهور در این جلسه تقویت ارزش پول ملی، اصلاح ناترازی بانک ها، توقف رشد سالیانه نقدینگی، اصلاح سبد ذخایر ارزی متناسب با نیازهای سرمایه گذاری و تجاری کشور، توسعه دامنه وثایق و تسهیل فرایند وثیقه گذاری، فعال سازی حساب تجاری ، تقویت سامانه های نظارتی و تامین سرمایه درگردش واحدهای تولیدی را از جمله ماموریت های اصلی بانک مرکزی بیان کرد.
رئیسی «توقف رشد نقدینگی و مدیریت خلق پول» را مأموریت مهم بانک مرکزی اعلام کرد و افزود: «نقدینگی اگر با مدیریت به سمت تولید هدایت شود نگرانکننده نیست، اما اگر به سمت سوداگری در بازار حرکت کند تبعات ویرانکنندهای خواهد داشت.»
راهکار چیست؟
به طور کلی باید توجه داشت که عدم شفافیت و هم چنین وجود فساد اقتصادی و مالی، همواره باعث افزایش هزینههای دولت و بانک مرکزی در ساماندهی بازار پول شده است و اگر بهرهوری و کارایی اقتصاد و مدیریت دولتی و بخش خصوصی بهتر نشود، همچنان فشار برای افزایش پایه پولی و نقدینگی جهت تأمین نیاز رو به افزایش واحدهای اقتصادی به نقدینگی، نیازهای مؤسسات مالی، پرداخت سپردههای مردم، فشار بر بانکها برای تزریق پول افزایش بیشتری را تجربه خواهد کرد.
به این ترتیب، میتوان این طور ارزیابی و پیشنهاد کرد که سیاستگذار پولی در نظام اقتصادی کشور باید تا حد ممکن، از افزایش استقراض سیستم بانکی از بانک مرکزی، که منجر به افزایش پایه پولی می شود، جلوگیری کند؛ و در مقابل به عنوان ابزار تشویقی نسبتهای ذخیره قانونی آنها را کاهش دهد. این رویکرد، علاوه بر تلاش بانکها برای رعایت خطوط اعتباری و عدم اضافه برداشت با ایجاد انضباط پولی منجر به ثبات بیشتر اقتصاد کلان نیز خواهد شد.