اترک_ گروه اقتصادی: کمتر از دو دهه از اجرای طرح طوبی می گذرد. در این طرح قرار بود اراضی ملی واگذار شود تا به ازای آن، نیاز روغن خوراکی از داخل تامین شده و کشور در تولید این محصول به خودکفایی برسد. اجرای این طرح در وسعت بسیار، بی ثمر ماند و نهال‌های به ظاهر معیوب به کشاورزان و باغداران خسارت زیادی وارد کرد. شکست این طرح، منجربه نابودی بزرگ‌ترین باغ زیتون یکپارچه کشور شد که علاوه بر خسارت میلیاردی، کشاورزان و باغداران را از تولید و کار، ناامید کرد. حال سئوال این است که چگونه می توان با حل مشکل، این طرح را نجات داد؟
هفته گذشته نیز خبر کاشت درختان زیتون در ۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور آنهم در حالی که این درختان «بی‌ثمر» بودند، رسانه ای شد. ماجرا از این قرار است که ۸ سال پیش در ۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور زیتون کاشتند، اما این زیتون‌ها به دلیل انجام نشدن تحقیقات درست درباره نهال‌ها، شرایط اقلیمی طرح و سازگاری نهال‌ها با خاک و هوا، میوه‌ای به بار نیاوردند!
چه کسی پاسخگو خواهد بود؟
مهدی عباسی رئیس شورای عالی زیتون ایران در اینباره گفته که در رابطه با این فاجعه باید وزارت کشاورزی و موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر پاسخگو باشند چرا که در ابتدا کارهای اجرایی را انجام داده‌اند و سپس سراغ تحقیقات و مطالعات رفته‌اند! عباسی البته استفاده از اصطلاح «نر» برای این درختان را درست نمی‌داند. اصطلاح «نر» برای نهال‌های زیتون از سوی سید جواد ساداتی‌نژاد وزیر جهاد کشاورزی دولت رئیسی مطرح شد!
سیدجواد ساداتی نژاد درهمان جلسه از «۲۰ هزار هکتار از نهال‌های غرس شده غیرمفید زیتون که میوه نمی‌دهد» خبر داده و گفته بود که «بعد از گذشت ۷ سال مشخص شد که نهال‌ها نر هستند و هیچکدام زیتون نمی‌دهند.»
اکنون نه تنها مهدی عباسی رئیس شورای عالی زیتون ایران استفاده از اصلاح «نر» برای نهال یا درخت زیتون را رد کرده بلکه علی فریدونی، عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی کشور (تات) نیز در یادداشتی در اینباره نوشته که «به ضرس قاطع به استحضارتان می‌رسانم درختچه زیتون اعم از وحشی، تزئینی و اصلاح شده و… نر و ماده ندارد! اندام نر و ماده روی یک درختچه و حتی روی یک شاخه قرار دارد که به‌وسیله باد و حشرات تلقیح صورت می‌گیرد! اگر ۲۰هزار هکتار آقای وزیر درست باشد که باردار نشده‌اند، به عوامل دیگری مثل درجه حرارت، سرعت باد و حاصلخیزی خاک مربوط است، نه یکدست بودن و…»
ناسازگاری نهال زیتون با محیط
مهدی عباسی رئیس شورای عالی زیتون ایران درباره اجرا و علت شکست این طرح توضیح داده که «به دلیل اینکه یکسری از ارقام نهال زیتون در مناطقی کشت شده‌اند که با محیط سازگاری نداشته‌اند، این عدم نتیجه حاصل شده است. نکته قابل تامل اینکه هیچگاه در رابطه با این موارد از نظرات کارشناسی بحش خصوصی کمک گرفته نشده است و حالا این مسئولان وزارت جهادکشاورزی هستند که باید پاسخگو باشند چرا که باعث و بانی این کار خودشان هستند. این در حالی است که اشتباهاتی که در سال‌های قبل توسط موسسه و وزارت کشاورزی انجام شده، همین حالا به شکل دیگر و با عدم نظارت بر نهالستان‌های غیرمجاز تکرار می‌شود که نتایج آن سال‌های بعد مشخص خواهد شد.»
رئیس شورای عالی زیتون ایران افزوده که «واقعیت این است که وزارت جهادکشاورزی در برخی حوزه‌ها اشتباهاتی را مرتکب شده که حالا نتایج آن هویدا شده است. به عنوان مثال در رابطه با نهال‌های زیتون شاهد کشت ارقامی از نهال در مناطقی از کشور بودیم که مناسب آن مناطق نبود و اشتباه وزارت کشاورزی و موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر این بود که پیش از انجام کار مطالعاتی و تحقیقات کارشناسی، به دنبال مباحث توسعه‌ای رفتند. به عبارتی زمانی تحقیقات و مطالعات آغاز شد که کار از کار گذشته بود و عملیات اجرایی غیرکارشناسی انجام شده بود.»
اشتباه پشت اشتباه
او در ادامه افزوده که «اشتباه دیگری که اتفاق افتاد در رابطه با اختلاط ارقام بود و در این زمینه کسی که باید پاسخگو باشد، شرکت بخش خصوصی نیست بلکه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر باید به عنوان نهادی که مجوز و صلاحیت شرکتی را به عنوان تولیدکننده یا واردکننده و دریافت‌کننده ارز تایید کرده است، جواب بدهد. چرا که اختلاط ارقام توسط موسسه‌های غیرتخصصی تولید با مجوز این موسسه انجام شد و در نهایت این گرفتاری‌ها پیش آمد.»
به گفته مهدی عباسی یکی دیگر از اشتباهاتی که اتفاق افتاد این بود که هیچگاه به نوع ارقام نهال‌ها با سازگاری محیط توجهی نشد. به عنوان مثال در شهر شیراز از نهال‌هایی استفاده شد که برای مناطق گرمسیری مناسب نبود. «این در حالی است که باید نظرات کارشناسی در مورد مناطق مختلف پیش از کشت نهال‌ها ارائه داده شود و سپس اعلام می‌شود که چه نوع ارقامی در چه مناطقی کشت شود. اما از آنجا که این اتفاق نیفتاد، حالا جای تعجب ندارد که بعضی ارقام نهال‌ها، میوه ندهد.»
در توضیح بیشتر این موضوع حسین صادقی مشاور سابق معاون وزیر در طرح توسعه زیتون، ضمن انتقاد از مواضع وزیر جهاد کشاورزی درباره این موضوع ، گفت: چرا آقای وزیر به خاطر موقعیت خود عملکرد گذشته را نفی می‌کند؟ آقای وزیر از اشتباه تولید نهال نام برد در صورتی که یکی از بهترین قوانین در سازمان تحقیقات کشاورزی کشور که قابل رویت است، آیین نامه نهال گواهی شده است که عبارت از نهال سالم و با اصالت است که بیمار نباشد، کوتاه قد نباشد، پیوند و رقم درست باشد که همگی تعریف شده است حال اگر قانون مشکل دارد باید اصلاح شود لذا نباید مغرضانه به غلط نقد شود.
درخت زیتون نر و ماده ندارد
دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی دانشگاه ساری ضمن انتقاد از معاون وزیر نیز افزود : درخت زیتون تک پایه بوده و نر و ماده ندارد. اما ایشان نه تکنیک بلد بود، نه از زیتون اطلاع داشت اما با وجود این موارد، در حضور اژه ای به خود اجازه داد که بُلف بزند و دروغ بگوید که بسیار شرم آور است.
صادقی با عنوان اینکه طرح در اثر اجرای عجولانه به انحراف کشیده شد، اظهار کرد: مسئولان وقت تصمیم داشتند به سرعت به اهداف خود برسند و ما به عنوان متخصص اجرای طرح، هشدار دادیم اما متاسفانه مورد توجه واقع نشد.
وی گفت: هیچ رقمی نداریم که مثمر نباشد اگر با شرایط اقلیم، خاک، رطوبت، تگرگ، دمای حداقل و حداکثر، درختی رشد رویشی داشته باشد باید محصول بدهد. لذا اگر بخواهیم درخت مثمر و دارای عملکرد باشد باید تمام شرایط یکجا مهیا شود.
وی توضیح داد: انواع میوه زیتون در دنیا، بیش از یکهزار و پانصد رقم دارد و نمی توان هیچ گیاه و محصول دیگری با این تنوع رقمی، نام برد. این ویژگی نشان دهنده آن است که زیتون به شدت به منطقه ای که کاشته می شود، حساس است و برای میوه دادن حتما و حتما باید مورد آزمون قرار بگیرد.
وی در مورد تولید نهال زیتون از تکنیک تکثیر قلمه نیمه خشبی یاد کرد و اضافه کرد: تا قبل از اجرای طرح طوبی، سالها مسئولان وقت قصد توسعه زیتون داشتند اما تصورشان از نهال این بود که تنها از طریق پاجوش موفق به تکثیر خواهند شد. بعد از اینکه تکنیک قلمه را معرفی کردیم به یک باره هزاران نهال تولید شد. مشکل از وقتی شروع شد که رقم های ناشناس تولید شد که با محل کاشت سازگار نبودند.
صادقی با تاکید بر اینکه مشکل درختان بی ثمر زیتون، راه حل دارد، گفت: چرا به جای اینکه مشکل حل شود به سراغ مقصر می گردیم؟ امروز که میدانیم در استان های فارس، خوزستان و مازندران از بین هزار و ۵۰۰ رقم، کدامیک از زیتون ها مناسب کاشت است با تکنیک بسیار ساده «پیوند” می توان این مشکل را برطرف کرد.
لزوم تخصیص اعتبار از سوی دولت
وی با عنوان اینکه می تواند راه حل این مشکل را آموزش دهد، ادامه داد: اگر دولت اعتباری تخصیص دهد در کمتر از یکسال می توان تمام رقم هایی که اشتباه کاشته شده در جای مناسب خود پیوند زده شود که این پیوند مثمر باشد که هم تولیدکننده راضی شود و هم دولت با نجات طرح ملی طوبی به هدف خودکفایی روغن برسد.
صادقی با اشاره به مشکلات دیگر طرح طوبی گفت: چون تکنیک تکثیر را ارائه کردیم با سرعت استقبال از آن مواجه شدیم و در ایران مراکز متعددی به تکثیر نهال پرداختند. تولید بیشتر از نیاز کشور بود و چون نهال ها زیاد بود به پارکها و فضای سبز تحویل شد که کار اشتباهی بود و اشتباه دیگر اینکه تعدادی رقم زیتون از خارج وارد شد و بدون مطالعات منطقه ای در مناطق مختلف کشور کاشته شد
وی یادآور شد: برای توسعه زیتون، مشوق مالی گذاشتند و نهال و وام دادند که این هم اقدامی به مراتب اشتباه بود که در همان زمان با این مشوق ها مخالفت کردم چرا که باید آزمایش می شد که نهال متناسب با شرایط منطقه باشد.
صادقی افزود: مشوق دیگر برای توسعه زیتون وام های چند ساله بود که نهال را می کاشتند اما از تسهیلات برای کار دیگر استفاده می کردند و از نگهداری نهال منصرف می‌شدند. به نظر می رسد لازم است مشوق های دولتی شکل دیگری باشد نه اینکه با موارد مالی مردم را تشویق به تولید کنند.
به گزارش اترک اینهمه تنها مشتی از خروارها از طرح و اقداماتی است که در بخش‌های مختلف جمهوری اسلامی، از مجلس شورای اسلامی تا وزارتخانه‌ها، تصویب می‌شود و بودجه‌های کلانی از منابع کشور به آنها اختصاص می‌یابد اما یا نیمه‌کاره رها می‌شوند یا چنین فاجعه‌بار اجرا می‌شوند و ثمری به بار نمی‌آورند!