نخل‌هایی که به جام‌جهانی قطر نرسیدند!
اترک_ فرزاد درگاهی: «قاچاق نخل خرما به قطر برای جام جهانی!» این عنوان خبری بود که در تاریخ 18 آبان ماه توجه صاحبان رسانه را به خود جلب کرد. این خبر بر اساس گفته نخل داران منتشر شده بود که اذعان کرده بودند «صادرات و قاچاق نخل از شهرهای جنوبی به کشورهای اطراف یک پدیده رایج است و اتفاقا ماجرای تازه‌ای هم نیست. به نظر می‌رسد مدت‌هاست صادرات نخل زیاد شده و نخلستان‌های جنوب کشور را به بیابان تبدیل کرده است. در آخرین نمونه هم نخل‌داری از دشتستان بوشهر که توان آبیاری نخلهای خود را نداشت، از آنها دل کند و نخل‌هایش را روانه کشورهای عربی کرد. این نخل‌دار می‌کوید: «طی سال‌های گذشته حدود ۵۰نفر نخل خود را به همین شیوه فروخته است. نخل تنها درختی است که اگر پاجوش و حتی خود درخت را از زمین دربیاوریم و دوباره بکاریم، سبز می‌شود. از ریشه درآوردن نخل و فروختن آن دیگر اتفاق عجیبی نیست و در ۵-۴ سال گذشته باب شده است. نخلها با توجه به نوع، سن و سال و ثمردهی‌شان بین ۱ تا ۱۲ میلیون تومان به فروش می‌رسند اما از وضعیت شهرهای دیگر خبر ندارم. در همین شهرستان دشتستان حدود یک دهه است که جهاد کشاورزی هیچ حمایتی از ما نمی‌کند و اغلب نخلداران با بحران مواجه هستند به‌طوری که بسیاری در سال‌های گذشته نخل‌داری را ترک کرده‌اند. من یکی از نخلداران دشتستان هستم که در منطقه سعدآباد بیش از ۳۵۰۰ نخل دارم. تاکنون ۵۰ نفر نخل خود را فروخته‌ام و اگر مشتری خوبی باشد باز هم این کار را می‌کنم. ناچار به این کار هستیم. واقعیت را نمی‌توان کتمان کرد. کشاورزان به دلیل حمایت نشدن در حوزه‌های مختلف تحت فشار هستند و جهادکشاورزی کار موثری برای تامین آب، کاهش قیمت نهاده‌ها و تامین تجهیزات موردنیاز ما نمی‌کند. به هر حال نگهداری هر نخل در سال هزینه دارد، اگر آب، کود و رسیدگی خوب باشد نخل در سال ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم محصول می‌دهد اما در سال‌های اخیر میزان تولید ما به ۳۰ کیلوگرم در سال کاهش یافته است. خرما را کیلویی ۷ هزار تومان می‌خرند درحالی‌که هزینه کارگر، تراکتور، کود و... سربه فلک می‌گذارد. در این شرایط فروش نخل حداقل می‌تواند سرمایه‌ای برای باغدار فراهم کند تا به‌دنبال کار جدیدی برود."
ماجرای صادرات نخل برای جام جهانی چه بود؟
در شرایطی که نخلستان های جنوب کشور درگیر خشکسالی و ریزگرد شده و حدود 70درصد کاهش تولید خرما داشته اند، همه چیز از فضای مجازی شروع شد که نخل کاران بوشهری درختان خود را برای صادرات به کشورهای عربی به قمیت هر نفر 1.5 میلیون تومان با بیل مکانیکی از ریشه در می‌آورند و به دلالان می‌فروشند و از طریق لنج ها به آن طرف آب می‌فرستند، خبر کوتاه بود، اما تاثیرگذار. چرا نخلها باید به آن طرف آبها برود. هرند که اغلب مسئولان توضیح درباره این مساله را مسکوت گذاشتند اما محسن رشیدفرخی رئیس انجمن ملی خرما گفت: «طبق بررسی‌هایی که انجام دادیم، برخی نخلداران نخلهای خود را به کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌فروشند. در سال‌های گذشته خشکسالی و شوری آب منطقه، نخلهای آنها را نیمه جان کرده و در آستانه خشک شدن هستند و مجبور شده اند، نخلهای خود را بفروشند. وی زوایای دیگری از این فروش را فاش کرد که قطر میزبان جام جهانی در سال آینده است این نخل ها را برای تزیین و زیبایی محل برگزاری مسابقات می‌خواهد.»
در حالیکه مسئولان استانی بارها خبر صادرات نخل از استان های جنوبی را تکذیب کرده بودند زهرا جلیلی مقدم مدیرکل دفتر میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی در تایید سخنان رئیس انجمن ملی خرما از صادرات نخلها پرده برداشت و گفت: "برخی باغداران که نهال ارقام تجاری خرما جایگزین کرده بودند، درخواست صادرات نخلهای فرسوده غیربومی را داشتند که طی 4 سال گذشته با نظر بانک ژن و با اخذ تعهدات لازم، به تعداد بسیار اندکی و صرفاً به منظور استفاده در فضای سبز، اجازه صادرات داده شد. وی بار دیگر تاکید کرد: با توجه به اینکه بازی‌های فوتبال جام جهانی 2022 در قطر برگزار می‌شود، این کشور برای توسعه فضای سبزش، قوانین سهل گیرانه تری را برای واردات نخل مُسن داشته، لذا برخی باغداران که نسبت به جایگزینی و تامین نهال ارقام تجاری خرما و کشت آن اقدام کرده بودند، درخواست صادرات نخلهای فرسوده غیربومی را داشتند که در طی 4 سال گذشته با نظر بانک ژن و با اخذ تعهدات لازم، به تعداد بسیار اندکی از نخل های غیر مثمر و فاقد توانایی تولید پاجوش و صرفاً به منظور استفاده در فضای سبز توسط دستگاه‌های متولی اجازه صادرات داده شده است که تاکنون به دلیل شرایط و احتمال جابجایی آفات، فقط بخشی از آنها صادر شده و با آغاز سال میلادی 2022 نیز این موضوع متوقف خواهد شد و سیاست وزارت جهاد کشاورزی صادرات نخل نیست."
چرا نخلها از قطر برگشت خورد؟
در شرایطی که منتظر بودیم این خبر تکذیب شود یا مسئولی به بهانه ای آن را رد کند، ارونقی معاون فنی گمرک اذعان کرد: «در فاصله مهر تا آبان امسال در گمرک منطقه ویژه اقتصادی بوشهر چهار فقره اظهارنامه صادراتی نخل ثبت شده که در مجموع ۵۸۸ اصله نخل به وزن ۶۰۰ تن به ارزش ۱۳۶.۱ هزار دلار و همگی صادرات به مقصد قطر بوده است و همه این نخلها هم برگشت خورده است.»
آماری که این مسئول اشاره می‌کند مربوط به فاصله زمانی دوماهه است، اما بررسی نشان می‌دهد که وزارت جهاد کشاورزی در طی 4 سال که مجوز صادرات نخل را آغاز کرده برای 5000 اصله مجوز داده که تاکنون 50 درصد آن صادر شده است.
در شرایطی که گمرک نخستین خبر برگشت خوردن نخل های صادراتی را اعلام کرده، از دلیل آن خبری به میان نیاورده است اما زهرا جلیلی مقدم مدیرکل دفتر میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری اعلام کرد: «صادرات و مبادلات بین کشورها در زمینه نخل، به دلیل ریسک بالای انتقال آلودگی آفات خرما به ویژه آفات چوبخوار مرسوم و متداول نیست و غالب کشورها به دلیل احتمال جابجایی آفات از جمله سوسک سرخرطومی حنایی، سوسک کرگدنی و سوسک شاخک بلند از واردات نخل با ُقطر تنه بیش از 15 سانتی متر جلوگیری می‌کنند.» و آنطور که پیداست مهمترین دغدغه وارد کنندگان، شیوع بیماری و آفات است. که نمونه های وارداتی بسیار است که کشورها را در آستان قحطی برده است.
بنابراین اگر جلوگیری از شیوع بیماری دلیل قطر برای برگشت دادن نخلهای صادراتی باشد، مشخص می‌شود که بیماری چقدر برای کشورها اهمیت دارد که قطر نتوانسته حتی به رغم برنامه ریزی گسترده برای جام جهانی 2022 از آن چشم بپوشد.
قرار بود جلسه شورای‌عالی انجمن خرما با حضور نخلداران و مسئولان دولتی قرار است همزمان با جشنواره ملی خرما در تاریخ ۱۰ آذر در بوشهر برگزار شود. از جزئیات این جلسه خبری در دست نیست اما آنطور که مسئولان انجمن ملی خرما اعلام کرده اند با پیگیری‌های صورت گرفته تا زمان تعیین تکلیف این موضوع، فعلا خروج نخل قاچاق محسوب می‌شود و هر فردی این کار را کند، تحت‌پیگرد قرارمی‌گیرد. انتظار می رود در آینده ای نزدیک تصمیماتی اتخاذ شود که از هرگونه قاچاق سرمایه مملکت به سایر کشورها جلوگیری کند.