خراسان شمالی دهم آذرماه میزبان مسوولان عشایری و بسیجی استان‌های خراسان رضوی و گلستان بود که با همدلی مشکلات جامعه عشایری و کوچرو در بین این استان‌ها را بررسی و چاره اندیشی کردند.
به نوشته ایرنا، مسوولان استان‌های خراسان شمالی، رضوی و گلستان در حالی روز گذشته به میزبانی بجنورد نشست و هم اندیشی بررسی مشکلات و چالش‌های جامعه عشایری را برگزار کردند که جامعه عشایری کوچرو این مناطق با مشکلات زیادی مواجه است و این مشکلات در این نشست در کارگروه‌های آب، بهداشت و درمان، آرد و نان، سوخت، راه و منابع طبیعی در موضوع ممیزی بررسی شد.
اگر نگاهی به شرایط اقلیمی این خطه بیندازیم به خوبی متوجه تغییرات در سبک زندگی عشایر نیز خواهیم شد، اگرچه کاهش ۵۰ درصدی نزولات آسمانی و وقوع بحران کم سابقه خشکسالی در ۵۰ سال اخیر تمامی مشکلات عشایر منطقه از آن ناشی می‌شود اما گرانی و افزایش بی‌رویه قیمت مایحتاج اولیه زندگی و نهاده‌های دامی از سوی دیگر غم و غصه عشایر این مناطق را برای زندگی و استمرار پیشه دامداری مضاعف کرده است.
این شرایط نامناسب اقلیمی موجب شده است تا عشایر استان‌های شمالشرق کشور بیش از گذشته ییلاقات را تغییر دهند و عشایر هر استان به تناسب موقعیت و آب و هوا، مکان جدید را در استان‌های همجوار انتخاب کنند.
به اعتقاد کارشناسان، از بین رفتن دام مولد، کاهش تولید گوشت قرمز و افزایش قیمت این ماده پروتئینی در بازار و مهم‌تر از همه وارد شدن ضربه مهلک بر پیکره جامعه عشایری کشور از مهم‌ترین پیامدهای پدیده خشکسالی امسال بر این قشر مولد است که باید با برخی تهمدیدات از جمله تامین اقلام و مایحتاج زندگی و نیز نهاده‌های مورد نیاز دام عشایر و یا پرداخت تسهیلات بانکی بدون کارمزد یا با کارمزد پایین بخشی از این خسارت‌ها را جبران کرد.
بنا به گفته مسوولان عشایری استان گلستان؛ جامعه عشایر این استان را چهار هزار و ۱۲۲ خانوار با جمعیت تقریبی ۲۳ هزار نفر است که حدود نیمی از آنرا عشایر بومی و ترکمن و بقیه را عشایر کوچنده از استان‌های خراسان شمالی و رضوی تشکیل می‌دهند.
از طرفی ۶ هزار و ۵۴ خانوار عشایری خراسان شمالی با جمعیتی بیش از ۳۰ هزار نفر در قالب ۲ ایل زعفرانلو و شادلو و ۳۸ طایفه با شیوه‌های سنتی کوچرو و نیمه کوچرو بیش از ۷۰۰ هزار رأس دام سبک در اختیار دارند که ۲۵ درصد گوشت استان را تولید می‌کنند اما، خشکسالی‌های اخیر موجب از بین رفتن مراتع خراسان شده و وسعت مراتع دیگر جوابگوی دام‌های این استان‌ها نیست و به ناچار سالانه سه هزار و ۱۸۳ خانوار عشایری زمستان را در مناطق خوش آب و هوای شهرستان مراوه تپه در شمالشرق استان گلستان سپری می‌کنند و ۵۵ خانوار با جمعیت ۲۰۰ نفر از عشایر گلستان نیز تابستان در دامنه‌های کوه‌های گلی داغ سپری می‌کنند.
عمده مایحتاج عشایر از جمله تامین سوخت، آرد و نان، ساخت ایل راه‌ها توسط تعاونی‌ها تامین می‌شود که نحوه مدیرت و توزیع این مایحتاج توسط تعاونی‌ها نیز با اما و اگرهای زیادی مواجه است و این نشست سه جانبه که به بررسی پنج ساعته مشکلات این قشر تولید کننده انجامید نتایج خوبی را به همراه داشت که عمده این مصوبات در ذیل بیان می‌شود:
+افزایش سهمیه سوخت به ۲۰۰ لیتر
عشایر سه استان در گذشته به صورت ماهانه ۵۰ لیتر نفت سفید بعنوان سهمیه سوخت دریافت می‌کردند که این سهمیه سال گذشته به ۱۲۵ لیتر رسید ولی این سهمیه بدلیل برودت هوا کافی نبود که در این نشست تصمیم به افزایش ماهانه ۲۰۰ لیتر گرفته شد.
مدیر شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی منطقه خراسان شمالی در این رابطه گفت: هم اکنون پنج تعاونی عشایری ۶ هزار و ۵۴ خانوار را تحت پوشش قرار می‌دهد و این تعاونی‌ها سهمیه سوخت عشایر را ماهانه از شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی دریافت و توزیع می‌کنند.
مجتبی شکوری تصریح کرد: در این راستا تعاونی شهید قلی زاده بجنورد ۲۱۲ هزار لیترسوخت، تعاونی تلاشگر آشخانه ۴۸ هزار لیتر، تعاونی شهید مطهری اسفراین ۲۳۲ هزار لیتر، تعاونی شهید شعبانی شیروان ۱۴۷ هزار لیتر، تعاونی فاروج ۲۲ هزار لیتر سوخت از ابتدای امسال تاکنون دریافت و بین عشایر توزیع کرده اند.
وی ادامه داد: آنچه که مسلم است میزان سهمیه سوخت عشایر ناچیز است و این سهمیه باید افزایش یابد، بنابراین برآوردها و بازدیدهای می‌دانی در این خصوص انجام و رایزنی و مکاتبات زیادی با شرکت ملی پخش نفتی ایران انجام و این افزایش سهمیه در کارگروه مربوطه با حضور نماینده عشایر کشور مطرح و به زودی این سهمیه تعلق می‌گیرد.
شکوری خاطرنشان کرد: شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی سهمیه سوخت عشایر را به صورت تجمیعی به تعاونی‌ها پرداخت می‌کند و این تعاونی‌ها هستند که باید بر اساس فصول این سهمیه را سطح بندی و در فصولی که نیاز به سوخت بیشتر است سهمیه بیشتری نیز تعلق دهند.
+تثبیت نقشه ایل راه‌ها
تثبیت نقشه ایل راه برای تامین امنیت جاده‌های عشایر نیز از دیگر مصوبات این نشست بود که مشکلات چندین ساله عشایر کوچرو منطقه را برطرف کرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این نشست از تثبیت نقشه ایل راه‌های عشایر استان در قالب طرح کاداستر خبر داد و گفت: از این پس کسی حق از بین بردن و تعرض به این مسیرها را ندارد.
حسن وحید اظهار داشت: یکی از دغدغه‌های عشایر استان مسیرهای عبوری و ایل راه‌های کوچ عشایر است که متاسفانه به دلیل مسدود شدن بسیاری از این مسیرها، عشایر چاره‌ای جز عبور از جاده‌های آسفالت، کنار منازل مسکونی حاشیه راه‌ها و جاده‌های کمربندی ندارند و بارها به دلیل این مشکل دام‌های آنان در اثر تصادف با خودروها تلف شده اند.
وی تصریح کرد: تهیه نقشه ایل‌راه ها به منظور شناسایی و تثبیت ایل‌راه‌های عشایری، حفظ و حراست آن‌ها، اجرای پروژه‌های جاده‌های انجام شده است.
وحید در خصوص مقاوم سازی ایل راه‌های خراسان شمالی افزود: ایل راه‌های عشایر این استان از قوچان تا مراوه تپه در استان گلستان مشخص شده و نیاز به بازنگری دارد و امنیت تردد و مقاوم سازی این راه‌ها به طور دائم بررسی می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: در بسیاری از سال‌های اخیر سیلاب به بسیاری از راه‌ها خسارت وارد کرد و سازمان‌های زیربط این راه‌ها را بازسازی و اصلاح کردند.
مدیرکل منابع طبیعی خراسان شمالی عنوان کرد: با این حال نقشه عمرانی و خدمات زیربنایی مورد نیاز عشایر و مدیریت کوچ، شناسایی و تهیه نقشه ایل‌راه ها به زودی تثبیت و این نقشه در سازمان ثبت و اسناد، منابع طبیعی و امور عشایری استان تثبیت و تمامی طرح‌های آبخیزداری نیز بر اساس مطابقت با این نقشه تنظیم می‌شود.
+تیغه زنی ۲۰۰ کیلومتر ایل راه
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان شمالی هم در این نشست گفت: این استان ۲ هزار کیلومتر ایل راه و راه روستایی خاکی دارد که امسال ۲۰۰ کیلومتر آن بهسازی و تیغه زنی شد.
جعفر شهامت اظهار داشت: خراسان شمالی دارای ۶ هزار کیلومتر راه اصلی و فرعی است که از این میزان ۲ هزار کیلومتر راه اصلی و آسفالته، ۲ هزار کیلومتر راه روستایی و آسفالته و ۲ هزار کیلومتر ایل راه و بین مزارع و خاکی است.
وی تصریح کرد: این میزان از سطح بهسازی شده شامل ۶۰ کیلومتر ایل راه در حوزه شهرستان بجنورد، ۳۰ کیلومتر در حوزه شهرستان مانه و سملقان ۵۰ کیلومتر در حوزه شهرستان اسفراین و ۶۰ کیلومتر در حوزه شهرستان شیروان در خراسان شمالی انجام شد.
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان شمالی افزود: بهسازی و تیغ زنی ایل راه‌ها بر عهده سازمان جهاد کشاورزی و امور عشایری است ولی از آنجایی که بیشترین این ایل راه‌ها مشترک با حوزه راه روستایی است توسط سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای انجام شده است.
وی افزود: ایل راه در مناطق گلیل، میلانلو، زکریا، نامانلو و شاهجهان در شیروان و مناطق کریم آباد، گچدان، سست، قاسم آباد و چهل دختران در شهرستان اسفراین و مناطق سامان حسن، سلاحی و ممجه در شهرستان مانه و سملقان بیشترین حجم بهسازی را شامل شد.
شهامت با اشاره به تصرف بخش‌هایی از ایل‌راه‌های عشایری توسط روستاییان و یا توسعه زمین‌های کشاورزی به عناوین گوناگون و نبود مسیر مناسب تردد افزود: عشایر استان به ناچار از ایل‌راه‌های موجود تردد می‌کنند که بخش قابل توجه کوچ آنان از جاده‌های مواصلاتی صورت می‌گیرد.
وی افزود: سه ایل‌راه اصلی شمالی، میانی و جنوبی در استان برای تردد عشایر استان‌های گلستان، سمنان، خراسان رضوی و خراسان شمالی از مناطق قشلاقی مراوه تپه گلستان تا مناطق ییلاقی استان وجود دارد که سالانه این ایل راه‌ها بهسازی می‌شود.
+تغییر تقویم کوچ عشایر
کوچ خارج از فصل می‌تواند آسیب‌های جدی به مراتع وارد کند که مهم‌ترین آن کویرزایی، انقراض گونه‌های خاص گیاهی مراتع، فرسایش خاک و لگد کوب شدن آن و در نهایت تخریب مرتع است ولی خشکسالی چنان عرصه را برای عشایر خراسان تنگ کرده که خواهان کوچ زودهنگام هستند.
تاریخ کوچ عشایر خراسان شمالی و رضوی به دشت‌های مراوه تپه سالانه از پنجم آذرماه آغاز می‌شد که امسال بدلیل خشکسالی عشایر خواهان تغییر این تاریخ بودند تا زودتر در مناطق ییلاقی ساکن شوند که در این نشست مصوب شد تا امسال این کوچ زودتر انجام شود.
رئیس بسیج عشایر خراسان شمالی در این نشست گفت: بیشتر اوقات عشایر استان برای کوچ به مناطق ییلاقی و قشلاقی با مشکل مواجه بود و اداره کل منابع طبیعی نسبت به کوچ زودرس آن‌ها مخالفت می‌کرد.
عقیل غلامی افزود: با پیگیری‌های انجام شده مصوب شد تا تقویم کوچ عشایر تغییر یابد و بر اساس شرایط آب و هوایی و جوی تعیین شود.
+مقاوم سازی مسکن عشایر
رئیس بسیج عشایر خراسان شمالی در این زمینه اظهار داشت: تصرف مراتع در حوزه ایل راه‌های عشایر از دیگر مشکلات این قشر بود که مقرر شد تا اداره کل منابع طبیعی نظارت‌های خود را بر روی این بخش بیشتر کند.
وی ادامه داد: متاسفانه محل سکونت عشایر و مراتع موجود در ایل راه‌های عشایر توسط برخی از افراد شخم زده و تبدیل به زمین کشاورزی می‌شود.
غلامی گفت: خانه‌های عشایری از جنس خشت و گل است و که با کمترین انجام بارندگی دچار تخریب می شو که در این نشست مصوب شد تا عشایر دارای پروانه چرا مجوز خانه‌هایی با خشت و سیمان را دریافت کنند.
بر اساس گزارش‌های اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی؛ این استان یک میلیون و ۴۱۴ هزار و ۸۵۰ هکتار مرتع دارد که ۴۸.۷ درصد از این مرتع فقیر و ۴۳.۸ درصد متوسط و تنها هفت و نیم درصد از این میزان خوب و مناسب است که این میزان موجبکوچ عشایر خراسان به دامنه و دشت‌های مراوه تپه در استان گلستان شده است.