آیین اختتامیه سی و چهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان شامگاه ۲۱ مهرماه با حضور محمد خزاعی معاون وزیر و رئیس سازمان سینمایی، علیرضا تابش دبیر جشنواره و هنرمندان و عوامل اجرایی این جشنواره برگزار شد.
این مراسم در حالی آغاز شد که به دلیل پروتکل‌های بهداشتی همزمان به صورت آنلاین و با حضور محدود مدعوین در بنیاد سینمایی فارابی اجرا شد.
دبیر جشنواره ضمن ابراز امیدواری نسبت به پیشرفت و شکوفایی سینمای کودک و نوجوان در سال‌های آینده بیان کرد: داستان جشنواره و درخت تنومند سینمای کودک و نوجوان ایران بسیار بلندتر از عمر مدیریت مدیران و سیاستگذاران حوزه فرهنگ است. در هر دوره زمانی، گروهی و جمعی به حراست از این درخت می‌پردازند و تلاش می‌کنند با آبیاری و هرس، آن را به شکل زیباتری بیارایند و مسیر رشدش را هموار کنند.
علیرضا تابش در ادامه ابراز امیدواری کرد که ثمرات این شجره طیبه در سال‌های پیش رو درخشان‌تر، به یادماندنی و موفق‌تر از تمام افتخارات و دستاوردهای سال‌هایی باشد که وظیفه حراست از آن بر دوش ما سنگینی می‌کرد.
وی افزود :مطمئنم تقویت ارتباط میان مخاطب و سینما، حضور نسل جوان پویا و نوجو در جامعه سینماگران، بسط و ترویج فناوری‌های نوین و اندیشه‌های نو آینده‌ای درخشان برای این گونه سینمایی رقم خواهد زد.
در ادامه هم برندگان بخش ملی و بین‌المللی این جشنواره برندگان خود را شناختند و جوایز خود را از داوران و دیگر حضار دریافت کردند.
اما همواره در پایان چنین جشنواره‌هایی این پرسش مطرح می شود که با وجود ساخت و نمایش فیلم‌های کودک و نوجوان در کشور و قرار گرفتن آنها در مسیر رقابتی چرا همیشه با کمبود آثار کودک و نوجوان در سینما و تلویزیون مواجهیم و مانند دیگر آثار بلند سینمایی رونق و فروش آنچنانی را برای این بخش از محصولات شاهد نیستیم؟ از این‌رو در این‌باره با دو تن از داوران جشنواره امسال فیلم کودک نوجوان یعنی حامد جعفری؛ تهیه‌کننده سینما و انیمیشن و رضا درستکار منتقد سینما و تلویزیون به گفت‌وگو پرداختیم.
جشنواره‌ای همراه با فرصت‌های بسیار
سوال: تاثیر این جشنواره بر عملکرد فیلمسازان کودک و نوجوان و کیفیت آثار این حوزه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حامد جعفری: جشنواره فیلم‌های کودک و نوجوان به تعبیری بهار سینمای کودک و نوجوان ماست و محصولات یک سال سینمای ایران را دور هم جمع کرده و جمع‌بندی می‌کند. لذا هر سال کل بضاعت سینمای کودک در این جشنواره مجتمع می‌شود تا یک ارزیابی و بررسی در مورد آن صورت گیرد.
در کنار این فضا تلاش سینماگران کودک نیز بر آن است تا با رصد فضای موجود در این حوزه برنامه‌ریزی کنند و با انرژی مضاعف بتوانند قدم‌های بیشتر و بهتری برای سال بعدی بردارند.
البته به نظر من جشنواره فرصت مهم دیگری را هم در اختیار سینماگران این عرصه قرار می‌دهد و آن هم فضای اظهار نظر مخاطبان اصلی آثار به عنوان داوران کودک و نوجوان در جشنواره است. همین موضوع به ظاهر ساده این جشنواره را به جایی تبدیل می‌کند که ما به عنوان فیلمسازان کودک با مخاطبان واقعی آثارمان روبرو و هم‌کلام شویم از این‌رو این زمان فرصت دیگری است که جشنواره را برای سینماگران مهم می‌کند و به ما امکان می‌دهد تا علاوه بر سنجش نقاط قوت و ضعف کارهایمان توسط منتقدان، کارشناسان و خبرگان حرفه‌ای سینمای کشور بتوانیم از نگاه مخاطبِ اصلیِ آثارمان نقاط قوت و ضعف سینمای کودک را بشناسیم. همه این نکات دست به دست هم می‌دهند تا زمینه حضور سینماگران کودک و آثارشان در جشنواره فیلم‌های کودک و نوجوان را فراهم نماید.
رویکرد مسئولان فرهنگی کشور به حوزه کودک و نوجوان
سوال: چرا با وجود تولید فیلم‌های کودک و نوجوان و نمایش آنها در جشنواره، همواره در سینما، تلویزیون و دیگر بسترهایی فرهنگی از کمبود فیلم‌های کودک و نوجوان رنج می‌بریم؟
جعفری: این مساله از چند جنبه قابل بررسی است. نخست آنکه مربوط به سیاست‌های نهادهای فرهنگی کشور است. باید توجه داشته باشیم ما در زمینه فیلم‌های کودک و نوجوان برای پُر کردن کنداکتور تلویزیون و در عین حال اکران حداقل یک فیلم کودک و یک فیلم نوجوان در هر فصل باید ده‌ها فیلم و هزاران دقیقه سریال و تله‌فیلم مناسب کودک و نوجوان در سال بسازیم.
البته این موضوع میسر نمی شود مگر با سرمایه‌گذاری جدی دولت، تلویزیون و نهادهای فرهنگی کشور اما متاسفانه رویکرد مسئولان فرهنگی کشور کمتر به حوزه کودک و نوجوان معطوف است و به گونه ای رفتار می‌شود که گویی کودکان و نوجوانان امروز اساسا فرزندان کشور ما نیستند و در کل هیچ برنامه‌ای هم برای این آینده‌سازان این مرز و بوم وجود ندارد.
جالب است بدانید در همه دنیا یکی از حوزه‌هایی که حتما با سرمایه‌گذاری جدی دولت‌ها مواجه است، حوزه برنامه‌سازی و فیلمسازی برای کودکان است. اما در کشور ما با اینکه بیش از ۲۵درصد جمعیت زیر ۱۸- سال هستند، عملا بودجه متناسبی برای برنامه‌سازی و فیلمسازی کودکان در نظر گرفته نشده و حتی گاهی شاهدیم رویکرد مسئولان به این سمت است که تامین برنامه خارجی برای کودکان از تولید برای آنها به صرفه‌تر است و اساسا موضوع تربیت نسل‌های آینده و برنامه‌ریزی و برنامه‌سازی برای آینده‌سازان کشور برایشان مطرح نیست.
با این تفاسیر طبیعی و بدیهی است که در سینما و تلویزیون و دیگر بسترهای فرهنگی با کمبود فیلم‌های کودک و نوجوان مواجه باشیم.
آثاری که محصول عشق و علاقه فیلمسازان است
سوال: آیا کیفیت این آثار باعث ایجاد این شرایط است یا سینماداران و دیگر عوامل مهم سینمایی و فرهنگی به این موضوع کم توجه شده‌اند؟
جعفری: جنبه دوم ماجرا به ما فیلمسازان برمی‌گردد. در طول این سال‌ها با رویکرد نهادهای فرهنگی، مشکلات اقتصادی و سایر موارد فیلمسازان ما از فیلمسازی برای کودکان کمی دلسرد شده‌اند و عملا کمتر برای این حوزه فیلم می‌سازند. در صورتی که فیلمسازی برای کودکان یک کار عاشقانه است و اگر کمی به عقب برگردیم می بینیم در دهه ۶۰ چقدر آثار خوب و عمیقی برای مخاطبان کودک و نوجوانمان ساخته شده است که همه اینها محصول عشق و علاقه فیلمسازان به کودک و نوجوان بوده است اما در سال‌های اخیر به دلیل شرایط اقتصادی، دست‌اندازها، موانع و مشکلات کوچک و بزرگ خیلی‌ها از حوزه کودک فاصله گرفته‌اند. البته همیشه باید قدردان دوستانی که هنوز عاشقانه در این فضا قدم برمی‌دارند، بود.
یک بعد دیگر موضوع هم به عدم موفقیت برخی آثار در سینما برمی‌گردد اگر دقت کنیم هر از گاهی برخی سودجویان با جذب اندک حمایت‌هایی که برای حوزه کودک وجود دارد فیلمی را به نام کودکان (و نه واقعا برای مخاطب کودک) می‌سازند. این اتفاق سبب می‌شود تا یک تجربه شکست خورده اعم از سازنده و سرمایه‌گذار تا سینمادار و عرضه‌کننده پیش چشم همگان قرار داده و باعث شود تا اسم فیلم کودک می‌آید همه احساس کنند با یک موضوع غیراقتصادی مواجهند در صورتی که واقعیت سینمای کودک چیز دیگری است و این سودجوها عملا آدرس غلط می‌دهند.
برنامه‌ریزی دقیق برای یک سینمای استراتژیک
سوال: به عنوان تهیه‌کننده فیلم کودک برای ارائه بهتر این آثار در کشور و رونق فیلم‌های کودک و نوجوان چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟
جعفری: برای بهتر شدن فضای فیلمسازی چندین اقدام مهم لازم است که نخستین آن تدوین یک مجموعه از استانداردها و شاخص‌ها برای تمیز دادن سینمای کودک از غیر آن است تا عملا راه را بر سودجویان و دادن آدرس غلط به علاقه‌مندان و سرمایه‌گذاران و فعالان این عرصه ببندد.
قدم بعدی کمک به فرآیندی است که سبب می‌شود تا یک گردش مالی مقرون به صرفه در سینمای کودک شکل گیرد. یعنی دولت و نهادهای فرهنگی تمرکز خود را بر حمایت فیلم‌های کودکی که ساخته می‌شود بگذارند تا در اکران و عرضه آنها چه در داخل و چه خارج کشور با موفقیت روبرو شوند.
بهادادن به سینماگران کودک در نظام‌های نمایش، پخش و عرضه اقدام مهم دیگر است، یعنی کمک به شکل‌گیری شرکت‌های پخش و عرضه تخصصی سینمای کودک، اختصاص جایگاه ویژه در شورای صنفی نمایش و اکران به نماینده سینماگران کودک و مواردی از این دست است. البته به نظرم همه اقدامات برای سینمای کودک باید مبتنی بر یک سند جامع و راهبردی براساس یک برنامه‌ریزی دقیق، مشخص و مدون باشد تا انرژی، وقت و بودجه به طور متمرکز به کمک این سینمای مهم و استراتژیک آید.
اما رضا درستکار منتقد و دیگر داور جشنواره کودک و نوجوان کمبود آثار کودک و نوجوان بر پرده سینماها و قاب تلویزیون را به دلیل دوگانگی در نوع مدیریت و نگاه به مسائل فرهنگی‌مان می داند.
سوال: جشنواره فیلم کودک و نوجوان معمولا هر ساله آثار خوبی را به نمایش می‌گذارد اما چرا در سینما، تلویزیون و دیگر بسترهای فرهنگی همواره از کمبود فیلم های کودک و نوجوان رنج می‌بریم؟
درستکار: شاید این وضعیت به دلیل دوگانگی در نوع مدیریت و نگاه به مسائل فرهنگی ما باشد. یعنی مدیران تلویزیون و سینما هر کدام دریافت و ادراک جداگانه‌ای از مسائل فرهنگی و امور هنری دارند که با یکدیگر متفاوت است، در واقع نوعی دوگانگی حاکم است. ضمن اینکه چون سینما مخاطب محدودتری دارد تا حدودی دست هنرمندان را بازتر می‌گذارند. اما چون تلویزیون مخاطب وسیعتر و بیشتری دارد، برخوردهای توام با یک نظارت شدیدتر حاکم است.
ضرورت تغییر ذائقه فرهنگی مردم و ارتقاء آن
سوال: کیفیت این آثار باعث این شرایط شده یا اینکه سینماداران و دیگر عوامل سینمایی و حتی نهادهایی مثل آموزش و پروش به این موضوع کم توجه هستند؟
درستکار: درست است که سینماداران و سالن‌دارها در حوزه فرهنگ در حال فعالیت هستند، اما آنها نمی‌خواهند ریسک کنند و کار ناآزموده‌ای انجام دهند. همواره دوست دارند از راه‌های تجربه شده عبور کنند. بنابراین ترجیح می‌دهند ابتدا یک فیلم کمدی رمانتیک یا طنز اکران کنند بعد یک فیلم ملودرام یا کودک و نوجوان.
شاید بتوان گفت که این مساله بیشتر به دلیل شناخت محدود از مسائل فرهنگی است و اینکه اصلا به خودشان اجازه و قدرت تغییر ذائقه مردم را نمی‌دهند. در این بخش باید مدیریت کلان و به اصطلاح مدبری حاکم شود که برای تغییر ذائقه فرهنگی مردم و ارتقاء آن اقدام کند.
مدیران فرهنگی و آنانکه در سازمان سینمایی یا خانه سینما مسئولیت دارند باید این ظرفیت را برای فیلم‌های کودکان یا آثار خاص‌تر به وجود بیاورند که معمولا ناموفق بوده اند چون مشکل ریشه‌ای و بنیانی‌تری این حوزه نبود برنامه‌ریزی فرهنگی است.
دولت قبل خیلی به امر فرهنگ اعتقادی نداشت و کره کره آن را پایین کشیده بود. در واقع فرهنگ را قربانی مسائل دیپلماسی خارجی و توسعه و رونق اقتصادی کرد.
یک امتیاز فرهنگی که نباید فراموش شود
سوال: توجه مدارس به فیلم‌های کودک و نوجوان و آشنایی دانش‌آموزان به این حوزه چه نقشی در علاقه‌مند شدن آنها به سینمای کودک و نوجوان و رونق گرفتن این آثار دارد؟
درستکار: اگر اعتناء یا درخواست و نیازی که از سوی جامعه هنرمندان و سینماگران نبود همین چند فیلم هم درباره کودک و نوجوان ساخته نمی‌شد. در کشورهای جهان اول تمام نهادهای دولتی و شبه‌دولتی از سازمان‌های سینمایی و نهادهای متصل به امر فرهنگ گرفته تا سازمان‌ها و نهادهایی مانند شهرداری و ... نگهبان و نگهدار مروج امر فرهنگ هستند. باید در جهان سوم این امر را ۱۰ برابر کرد اما تا کنون این مساله در حد درخواست و تقاضا است و اقدامی عملی و اجرایی شکل نگرفته است.
در دهه شصت به دلیل اینکه تعداد فرزندان خانواده‌ها افزایش یافت، جمعیت ایران رشد قابل توجهی داشت و در پی ایجاد نیاز؛ برنامه‌ریزان و متولیان فرهنگی برای کودکان برنامه ریختند. یکی از برنامه‌هایشان این بود که آنها را به سینما ببرند و فیلمی دسته جمعی ببینند و تجربه سینما رفتن با یکدیگر را تجربه کنند. این اتفاق یک امتیاز فرهنگی آن دوره بود که در حال حاضر کمتر به آن توجه می‌شود. این یک امتیاز بود و باید این را قوی اجرا کرد و ادامه داد. متاسفانه کسانی که مسئول آموزش و پرورش هستند به این موضوعات بی‌اعتنا هستند. چون نظام آموزش و پرورش متکی بر فشارهای جانبی است در واقع بحث آموزش را جلو می‌برند، اما به بحث پرورش اصلا نمی‌پردازند. بنابراین این اتفاقات نیازمند بازنگری نهادهای کلان‌تر هستند که به صورت موظفی باید مطرح شود. بچه‌ها نیاز دارند که در فوق برنامه سرگرم شوند و فیلم ببینند. تجربه فیلم دیدن باعث می‌شود کودکان آینده بهتر و روشنتری داشته باشند.
یافتن راهی برای حیات جشنواره فیلم کودک و نوجوان
سوال: جشنواره فیلم کودک و نوجوان امسال و آثار آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
درستکار: اگر بخواهم فی نفسه جشنواره را ارزیابی کنم از اینکه این جشنواره در شرایط کرونا برگزاری است، باید خوشحال باشیم. اما مسئولان این دوره باید راهی پیدا کنند که جشنواره کودک و نوجوان به حیات خود ادامه دهد و نمیرد. به همین دلیل از این نظر کار قابل توجهی صورت گرفته است. اما از نظر اینکه برای سینمای کودک اتفاقی اقتاده یا خیر باید بگویم که این جشنواره‌ها و آثاری که ساخته می‌شوند در اندازه نیازها و آن طلبی که ما از نظام سینمایی داریم نیست و کمتر است.
برای مثال با توجه به اینکه حدود ۸۴ میلیون نفر جمعیت داریم و علاوه بر آن سینما و حوزه تصویری ما در میان جمعیت فارسی زبان در کشورهایی چون افغانستان، تاجیکستان و کشورهای منطقه کلی مخاطب دارد؛ باید برای ۳۰۰ میلیون نفر این فیلم‌ها را تهیه کنیم و متولیان حداقل برنامه‌ریزی را برای ۳۰۰ میلیون نفر فارسی زبان و حتی یک میلیارد مسلمان داشته باشند. اما متاسفانه برنامه‌ریزی و دغدغه‌ای وجود ندارد که به اینها جامعه عمل بپوشاند و اقداماتی در این زمینه انجام دهد.
چگونگی رونق گرفتن فیلم‌های کودک و نوجوان
سوال: به اعتقاد شما چه راهکارها و اقداماتی باعث بهتر ارائه شدن فیلم‌های کودک و نوجوان و همچنین رونق آنها می‌شود؟
درستکار: باید فیلم‌های بیشتری ساخته ونسبت‌ها در نظر گرفته شود برای مثال به نسبت صد نفر باید چند فیلم ساخته شود؟ این موارد بر اساس روند فرهنگی سازمان ملل و یونسکو شاخص دارند اما هیچ‌کس بر اساس این معیارها عمل نمی‌کند. بنابراین طلب‌ها و نیازها وجود دارد. امیدوارم کسانی که متولی امر در دولت جدید می شوند این ظرفیت‌ها را بشناسند و برای آن اقدامات لازم را انجام دهند با صحبت کردن بی‌فایده و بی‌نتیجه ایده ای به وجود نمی‌آید. فیلم‌ها و سریال‌های ما می‌توانند به این اهداف برسند البته در صورتی که برای آن تلاش کنیم وگرنه نابود می شوند.
به دلیل کرونا در ساختارهای نمایشی تغییراتی ایجاد شد و چون مردم نمی‌توانند به سینما بروند، از طریق پلتفرم‌ها آثار نمایشی را می‌بینند ودر واقع امروز پلتفرم‌ها خوراک فرهنگی برای مردم آماده می‌کنند. یک راه بهتر شدن اوضاع می‌تواند استفاده از این بستر باشد.
دومین راه آن است که تلویزیون عملکرد خود را در این‌باره تغییر دهد. رسانه ای که زمانی خود مولد و تولید کننده این بخش بود. اما اینک مولد بودنش از بین رفته و از نظر ارزش‌های هنری ساقط و نازل شده است. در این شرایط باید از سینما و آثار سینمایی کمک بگیرد نه اینکه آنها را کنار بگذارد.
باید در سیاست‌های کلی سازمان صدا و سیما تغییراتی ایجادو پلتفرم‌ها در بخش کودک و نوجوان فعال شوند و گروه سینمایی کودک و نوجوان تقویت گردد. البته مادر همه این اقدامات و زیربنای کار ساخت سالن ها توسط بخش خصوصی و رونق آنهاست.