نگاههایی پر از فریاد
یادداشت - نجمه سیددخت
در میان همهمه جمعیت، صدای جیرجیر ویلچرش نگاه مردی را میخکوب میکند. وقتی در جمع ظاهر میشود، همه زیرچشمی نگاه میکنند و یکی هم با ترحم. او همه آن نگاهها را در ذهنش تحلیل میکند و تصویری میسازد که هیچگاه از خاطرهاش پاک نمیشود. با زبان بیزبانی میگوید من نیازمند ترحم نیستم؛ به من عادی نگاه کنید، ترحم شما دردی را از من دوا نمیکند.
دنیای معلولان در سکوتی که گاه جامعه آن را نمیبیند پر است از حدیثهای ناگفته، قصههایی از اراده، تلاش، صبر و پشتکار.
این نیاز به دیده شدن و شنیده شدن، سبب شد تا سازمان ملل متحد، سوم دسامبر را به عنوان روز جهانی افراد دارای معلولیت نامگذاری کند؛ روزی برای یادآوری حق حیات، آموزش، اشتغال، مشارکت اجتماعی و کرامت انسانی میلیونها فردی که با محدودیتهای جسمی یا ذهنی زندگی میکنند. هدف از نامگذاری این روز، بالا بردن آگاهی عمومی، ترویج شمول اجتماعی و حذف موانع و تبعیض است و یادآور این نکته که معلولیت پایان راه نیست؛ نقطه شروعی برای اثبات تواناییهاست.
آمارها نشان می دهد که بیش از۱/۳ میلیارد نفر در جهان، نزدیک به ۱۶ درصد جمعیت، دارای معلولیت هستند. در ایران نیز حدود ۱۰/۵ میلیون نفر، معادل نزدیک به ۱۲ درصد جمعیت کشور، دارای معلولیتاند. این افراد همانند دیگران حق زندگی شرافتمندانه، آموزش، کار و مشارکت اجتماعی دارند؛ اما بسیاری از آنها، هنوز از دسترسی به خدمات آموزشی، شغلی و توانبخشی محروم هستد و شکاف بزرگی میان نیاز و امکانات موجود وجود دارد.
با وجود همه این محدودیتها، دنیای معلولان پر است از نمونههای الهامبخش. نوجوانانی که با معلولیت شدید، رتبههای برتر کنکور را کسب کردهاند؛ ورزشکارانی که با محدودیت جسمی در رشتههای پارالمپیک مدال آوردهاند؛ هنرمندانی که با کمتوانی حرکتی، آثارشان در موزهها و جشنوارهها میدرخشد و کارآفرینانی که با تلاش خود، فرصتهای شغلی و آموزشی ایجاد کردهاند. این نمونهها نشان میدهند که معلولیت، محدودیت توانایی نیست.
اما علیرغم این همه موفقیتها، بسیاری از قوانین حمایتی هنوز به درستی در مورد معلولان اجرا نمیشوند. مناسبسازی محیط شهری که بر عهده شهرداریها و شهرسازان است در بسیاری از نقاط کشور رعایت نمیشود. پیادهروها برای عبور نابینایان استاندارد نیستند، رمپها و آسانسورها ناکافی هستند و ساختمان های عمومی محدودیت ایجاد میکنند. سهمیه استخدامی سه درصدی معلولان نیز اغلب رعایت نمیشود و میلیونها انسان با توانایی بالقوه از فرصت شغلی همچنان محروماند.
این شکاف میان قانون و واقعیت، ضرورت اقدام فوری را یادآوری می کند. نهادهای دولتی موظفاند قوانین را اجرا و سازمانهای نظارتی بر حسن اجرای آنها نظارت کنند. محیط شهری و پیادهروها باید مطابق استانداردهای جهانی طراحی شوند، ساختمانها و مراکز عمومی، دسترس پذیر شوند و سهمیه استخدامی به شکل عملی رعایت شود.
نقش موسسات خیریه، انجمنهای حمایتی و سازمانهای مردمنهاد در این میان حیاتی است. این نهادها میتوانند خلاهای قانونی و اجرایی را پر کنند، امکانات توانبخشی و آموزشی فراهم کنند و صدای معلولان را به گوش مسئولان برسانند. حمایت از توانبخشان نه یک عمل خیریه ساده؛ بلکه یک وظیفه اجتماعی و انسانی است که میتواند مسیر برابری و عدالت را هموار کند.
روز جهانی معلولان یادآور این حقیقت است که معلولان، بخش جداییناپذیر جامعهاند و هر انسانی حق دارد با کرامت و آزادی زندگی کند.
ایجاد تسهیلات مناسب، مناسبسازی محیطها، اجرای سهمیههای قانونی و حمایت مستمر از موسسات حامی معلولان، راههایی هستند برای ساختن جامعهای که در آن معلولان توانمند، دیده و شنیده شوند. نگاههای پر از فریاد آنان را بشنویم و راه را برای موفقیت آنان فراهم کنیم که رضای خدا و خلایق در آن نهفته است.