هگل، فیلسوف نامدار آلمانی، جنگ را پدیده‌ای ضروری و عقلانی می‌داند که دیالکتیک تاریخ را پیش می‌برد. به باور او، جنگ از رکود ملت‌ها جلوگیری می‌کند، به روح ملی توان دوباره می‌بخشد و نظام‌های سیاسی فرسوده را از میان برمی‌دارد تا جای خود را به نمودی نیرومندتر از روح ملت بدهد. (رجوع کنید به کتاب «تاریخ فلسفه» اثر فردریک کاپلستون).
اگرچه ما ممکن است با این دیدگاه تند هگل هم‌داستان نباشیم، اما نمی‌توان انکار کرد که جنگ نقش بسزایی در پیشبرد تاریخ ایفا کرده است. از آغاز تمدن تاکنون، جنگ‌های پرشماری رخ داده که برخی کوتاه، برخی میان‌مدت و برخی دیگر بسیار طولانی بوده‌اند. از جمله جنگ‌های درازمدت می‌توان به جنگ‌های صدساله میان انگلستان و فرانسه (۱۳۳۷ تا ۱۴۵۳ میلادی)، جنگ‌های صلیبی (۱۰۹۵ تا ۱۲۹۱ میلادی) و نیز جنگ بازپس‌گیری اندلس از مسلمانان، معروف به «ریکونکیستا» (۷۱۱ تا ۱۴۹۲ میلادی) اشاره کرد. (رجوع کنید به مقاله «با طولانی‌ترین جنگ‌های تاریخ بشریت آشنا شوید» نوشته امیرعلی محمودی).
انگیزه‌های جنگ در تاریخ
هر جنگی دو طرف دارد: متجاوز و مدافع. اگر از نگاه مدافع به جنگ بنگریم، طرف متخاصم به انگیزه‌های گوناگونی دست به حمله زده است. به طور کلی، جنگ‌ها را می‌توان در چهار دسته اصلی جای داد:
1. جنگ‌های توسعه‌طلبانه: که برای فزون‌خواهی، کسب منفعت و تصرف سرزمین‌ها رخ داده‌اند. اکثریت جنگ‌های تاریخ در این دسته قرار می‌گیرند.
2. جنگ‌های انتقام‌جویانه: که انگیزه اصلی آن‌ها کینه‌توزی و تلافی بوده است؛ مانند جنگ تروا.
3. جنگ‌های دینی: که با انگیزه باورهای مذهبی به راه افتاده‌اند؛ نمونه بارز آن جنگ‌های صلیبی است.
4. جنگ‌های تمدنی: که در آن‌ها دو یا چند تمدن، با خوانش‌ها و جهان‌بینی‌های fundamentally مختلف، به رویارویی با یکدیگر می‌پردازند.
طولانی‌ترین جنگ تاریخ: رویارویی ایران و غرب
جنگ‌های تمدنی اگرچه کم‌شمارند، اما طولانی‌ترین نبردهای تاریخ را شکل داده‌اند. طولانی‌ترین جنگ تاریخ، رویارویی تمدن ایرانی با تمدن غربی است که به مدت ۱۱۱۷ سال به درازا کشیده است.
اگر نخستین نبرد این درگیری تمدنی را (بر اساس منابعی چون کتاب «نبردهای ایران با یونان و روم» اثر بهنام محمدپناه و «تاریخ ایران‌زمین» اثر دکتر محمدجواد مشکور) جست‌وجو کنیم، به نبرد ماراتن در سال ۴۹۰ پیش از میلاد می‌رسیم. این جنگ که با شکست جهان ایرانی پایان یافت، سرآغاز سلسله‌نبردهای پرشماری شد که به تناوب و با فاصله‌های زمانی رخ داد.
الف) دوره هخامنشی:
۱. نبرد ماراتن (۴۹۰ ق.م)
۲. نبرد ترموپیل (۴۸۰ ق.م)
۳. نبرد سالامیس (۴۸۰ ق.م)
۴. نبرد پلاته (۴۷۹ ق.م)
۵. نبرد گرانیک (۳۳۴ ق.م)
۶. نبرد ایسوس (۳۳۳ ق.م)
۷. نبرد گوگمل (۳۳۱ ق.م)
۸. نبرد آریوبرزن و اسکندر (۳۳۰ ق.م)
ب) دوره اشکانی (در برابر سلوکیان و سپس رومیان):
۱. جنگ ارشک یکم با آنتیوخوس دوم (حدود ۲۵۰ ق.م)
۲. جنگ تیرداد یکم با سلوکوس کالینیکوس (۲۴۷-۲۱۴ ق.م)
۳. جنگ فرهاد دوم با آنتیوخوس هفتم (۱۲۹ ق.م)
۴. نبرد حران (۵۳ ق.م)
۵. جنگ آتروپاتن (۳۵ ق.م)
۶. جنگ‌های تیسفون (۱۶۵-۱۶۸ میلادی)
۷. نبرد نصیبین (۲۱۷ میلادی)
ج) دوره ساسانی (در برابر امپراتوری روم):
۱. جنگ اردشیر بابکان با امپراتور سوروس (۲۳۱ میلادی)
۲. نبرد مشبک (۲۴۴ میلادی)
۳. نبرد باربالیسوس (۲۵۳ میلادی)
۴. نبرد ادسا (۲۵۹ میلادی)
۵. نبرد ارمنستان (۲۹۷ میلادی)
۶. نبرد آمیدا (۳۵۹ میلادی)
۷. نبرد تیسفون و سامرا (۳۶۳ میلادی)
۸. نبردهای آناستاسیا (۵۰۲-۵۰۶ میلادی)
۹. نبردهای ایبریا (۵۲۶-۵۳۱ میلادی)
۱۰. نبرد دارا (۵۳۰ میلادی)
۱۱. نبرد کالینیسیوم (۵۳۱ میلادی)
۱۲. نبردهای لازیکا (۵۴۱-۵۶۲ میلادی)
۱۳. نبرد انطاکیه (۶۱۳ میلادی)
۱۴. نبرد اورشلیم (۶۱۴ میلادی)
۱۵. نبرد ایسوس (۶۲۲ میلادی)
۱۶. محاصره قسطنطنیه (۶۲۶ میلادی)
۱۷. نبرد نینوا (۶۲۷ میلادی)
این فهرست، گواهی است بر یک درگیری تمدنی تقریباً بی‌وقفه که از نبرد ماراتن در ۴۹۰ پیش از میلاد تا نبرد نینوا در ۶۲۷ میلادی، به مدت ۱۱۱۷ سال ادامه یافت. این رویارویی، طولانی‌ترین جنگی است که بشریت تاکنون به خود دیده است؛ جنگی که نه برای تصرف چند فرسنگ زمین، که برای تقابل دو جهان‌بینی و دو اراده تمدنی شکل گرفت و تاریخ کهن‌مان را برای بیش از یک هزاره شکل داد.