در دل کوهستان‌های خشک‌شده خراسان شمالی، جایی که روزگاری پر از صدای پای کل و بز و خرامش آهو بود، حالا سکوتی سنگین و نفس‌گیر سایه افکنده است.
علفی نمی‌روید، جویباری نمی‌جوشد و جانوری برای یافتن قوت روزانه‌اش باید خطر کند، از کوه سرازیر و به مرز زندگی انسان نزدیک شود؛ مرزی باریک میان بقا و مرگ برای این وحوش تشنه رقم می خورد.
گونه‌های علف‌خوار، همچون قوچ، میش و آهو که زمانی در دشت‌های سبز و کوهستان‌های سرسبز این خطه جولان می‌دادند، امروز گرسنه، بی‌پناه و خسته به سوی روستاها روانه می‌شوند.
مقصدشان مشخص نیست؛ فقط بوی رطوبت خاک یا امیدی به بوته‌ای سبز آن‌ها را به سمت باغ‌های بادام و مزارع کشاورزی می‌کشاند. اما آن‌سوتر، چشم‌های نگران روستاییان و تله‌ها و دام‌هایی که برایشان پهن شده انتظار می‌کشد.
هر گامی که برمی‌دارند، بوی خطر می‌دهد؛ تیری در تاریکی، دام مرگ یا سگ‌های نگهبانی که با خشم به آن‌ها حمله می‌کنند.
وحوشی که تنها خواست‌شان جرعه‌ای آب و لقمه‌ای علف است، ناخواسته با انسان وارد جدال می‌شوند؛ جدالی که اغلب با مرگ جانور پایان می‌یابد.
نقش انسان در خشکسالی
گرچه کاهش بی‌سابقه بارندگی و خشکسالی شدید، عامل اصلی مهاجرت حیات‌وحش به حاشیه مناطق انسانی است، اما نمی‌توان نقش انسان را در تخریب زیستگاه‌ها نادیده گرفت.
ساخت جاده‌ها، قطعه‌قطعه کردن زیستگاه‌ها، تبدیل عرصه‌های طبیعی به زمین‌های کشاورزی، شخم زدن در شیب‌های تند و واگذاری مراتع برای توسعه باغ‌ها، همه بخشی از زنجیره‌ای هستند که خانه هزاران گونه زیستی را به ویرانه تبدیل کرده‌اند.
پناهگاه‌های حیات‌وحش دیگر پناهی برای جانوران ندارند. قرق‌های مرتعی که زمانی مامن وحوش بودند، امروز به زمین‌های بایر و بی‌رمق بدل شده‌اند.
درختان بلوط و ارس که زمانی سایه‌بان حیات بودند، حالا زیر تیغ تبر یا در سایه بی‌توجهی انسان خشکیده‌اند.
خطر در کمین، در سایه سکوت
پلنگ‌های گرسنه در تاریکی شب به دامداری‌ها نزدیک می‌شوند. صدای نعره‌شان دیگر در دل جنگل طنین انداز نمی‌شود، بلکه در حیاط روستاها شنیده می‌شود. این صدای فریاد طبیعت است؛ طبیعتی که در آستانه فروپاشی قرار دارد.
رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی با نگرانی از افزایش پرسه وحوش در نزدیکی مناطق مسکونی می‌گوید: این‌ها دیگر پناه‌جویان طبیعت‌اند، جانورانی که چیزی برای خوردن در طبیعت نیافته‌اند و ناگزیر برای زنده ماندن به جایی آمده‌اند که باید از آن دور می‌ماندند.
محمد تقدیسی تاکید می‌کند: وقتی زیستگاه‌ها تکه‌تکه می‌شوند، وقتی شکار بی‌رویه صورت می‌گیرد و منابع غذایی از بین می‌رود، جانور مجبور است خطر را به جان بخرد. گاهی پلنگی که باید سلطان کوهستان باشد در پی بره‌ای در حاشیه دامداری پرسه می‌زند.
وی درباره جبران خسارت‌های ناشی از خرابکاری‌های وحوش می گوید: برخی از گونه‌های در معرض انقراض همچون یوزپلنگ، پلنگ، قوچ و میش اوریال و آهو مورد حمایت است و خسارت های ناشی از این وحوش از طریق صندوق بیمه کشاورزی جبران می شود
رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی خاطرنشان می کند: خسارت این گونه ها بر اساس تفاهم میان سازمان حفاظت محیط زیست و بانک کشاورزی حتی برای کشاورزان بدون بیمه نیز جبران می شود.
وی می افزاید: امسال هشت پرونده مربوط به خسارت‌های ناشی از گونه‌های مشمول این تفاهم نامه تشکیل و بررسی شده است همچنین در این مدت ۶ پرونده خسارت حیات وحش غیرمشمول تفاهم نامه مزبور در این اداره کل تشکیل و مورد بررسی قرار گرفته است.
دام‌ها و تله‌ها، سگ‌های گله، گلوله‌های شکارچیان و حتی ترس و خشونت انسان‌ها، مظاهر بی‌رحمی‌اند.
جانوری که تنها برای رفع گرسنگی آمده، به چشم دشمن دیده می‌شود. کشاورزی که زحمت یک سالش را از بین‌رفته می‌بیند، گاه تیری را روانه قلب طبیعت می‌کند؛ بی‌آنکه بداند این زخم، زخمی بازگشت‌ناپذیر بر پیکره بوم‌سازگان است.
طبیعتِ زخمی، زنگ خطر برای انسان
خراسان شمالی با سه پارک ملی و چندین منطقه حفاظت‌شده، زیستگاه گونه‌هایی کم‌نظیر است. اما امروز این طبیعت زخمی، فقط یک موضوع زیست‌محیطی نیست؛ بلکه زنگ خطری برای زیست انسانی است.
وقتی یکی از اجزای زنجیره حیات حذف شود، کل سامانه دچار بی‌تعادلی خواهد شد. وقتی طبیعت ساکنانش را از دست می‌دهد، انسان نیز در معرض تهدید قرار می‌گیرد؛ تهدیدهایی مانند افزایش آفات، کاهش تنوع زیستی، فرسایش خاک و حتی افزایش درگیری‌های انسانی با طبیعت.
در این شرایط دشوار، تنها راه باقیمانده، همدلی است؛ همدلی انسان با طبیعت. تنها با درک درد مشترک می‌توان برای زیستن، راهی مشترک جست‌وجو کرد. آموزش، مشارکت روستاییان، توسعه بیمه‌های زیست‌محیطی، احیای زیستگاه‌ها و مهار توسعه‌های بی‌رویه، اقداماتی است که می‌تواند مانع از تکرار این پایان‌های تلخ شود.
زیبایی طبیعت نه در تصویر یک آهو در قاب عکس، بلکه در نفس کشیدن بی‌دغدغه‌اش در دامنه کوه و دشت است و شاید هنوز هم، اگر بخواهیم، بتوانیم صدای پای زندگی را به جای ناله مرگ در کوهستان‌های خراسان شمالی بشنویم./ایرنا