دیدار اعضای شورای نگهبان با رهبر انقلاب به روایت کدخدایی
عباس کدخدایی، عضو حقوقدان و رییس پژوهشکده شورای نگهبان با انتشار یادداشتی درباره دیدار اخیر اعضای شورای نگهبان با مقام رهبری، به تبیین نگاه ایشان درباره جایگاه مردم در نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخت. به نقل از مرکز رسانه پژوهشکده شورای نگهبان، متن این یادداشت که عنوان آن«تحقق اراده مردم؛ عمق نگاه رهبرمعظم انقلاب به موضوع انتخابات» است را در ادامه می خوانید.
اخیرا فرصتی مجدد فراهم شد تا دیدارها با رهبر معظم انقلاب اسلامی تازه شود. همانگونه که در خبرها بود، معظم‌له ضمن تاکید بر جایگاه شورای نگهبان، بر برگزاری پرشور انتخابات تاکید فرمودند و اینکه پرشور برگزار شدن انتخابات وظیفه‌ای است برای همگان.
آنچه در خصوص این فرمایش معظم‌له دارای اهمیت است آن است که چرا ایشان بر ضرورت حضور پر شور مردم در انتخابات‌ها تاکید می‌کنند؟ جایگاه خواست و اراده‌ی عمومی که مظهر آن در امر سیاست، در انتخابات ظهور و بروز می‌یابد در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب چیست؟ آیا اراده عمومی صرفا به‌عنوان پشتوانه سیاسی و اجتماعی برای حکومت دارای اهمیت است یا در عمق نگاه رهبر معظم انقلاب اراده عمومی در اداره‌ی امور کشور جایگاهی تعیین کننده دارد؟
در مقام تحلیل نکات بیان شده باید گفت بدیهی است در همه نظام‌های سیاسی موجود، انتخابات واجد ارزش حیاتی است، چرا که مظهر اقتدار ملی است. انتخابات در ایران پس از انقلاب اسلامی نیز تجلی خواست و اراده مردم بوده است و محل اتکای نظام اسلامی به مردم تلقی می‌شود. اما بازخوانی اندیشه‌های سیاسی رهبر معظم انقلاب بیانگر لایه‌ی عمیق‌تری از جایگاه خواست مردم در اداره امور کشور ناشی از بنیان‌های نظریه‌ی مردم سالاری دینی است. در این نگاه مردم‌سالاری تبلور یافته و رسمیّت پیدا کرده در جمهوری اسلامی، یک طرح ناب و خالص دینی است که از سوی امام‌خمینی(ره) مطرح شده است؛ طرحی که ترجمان مدل حکومتی دین‌بنیاد و مردم‌محور است؛ چه آنکه برپایه آموزه‌های دینی، نقش مؤثر مردم در تشکیل، اداره و استمرار حکومت به رسمیت شناخته شده است و اتکاء به پشتوانه مردمی از متن آموزه‌های اسلامی برخاسته است. البته از منظر معظم له در بنای آن نظم مدنی و سیاسی ایجاد شده توسط امام خمینی (ره) دو نکته اساسی وجود دارد که به هم پیوند خورده است؛ یکی عبارت است از سپردن کار کشور به مردم از طریق مردم‌سالاری و از طریق انتخابات، و دوم اینکه این حرکت و هرآنچه ناشی از حرکت مردم‌سالاری و سپردن کار به مردم است - باید در چهارچوب شریعت اسلامی باشد. این کنش عظیم سیاسی و اجتماعی بسیار تعیین‌کننده است و اثرش امروز در کشور این است که مسئولانِ سطوح مختلف به‌وسیله مردم انتخاب می شوند؛ مستقیم یا غیرمستقیم، که از افتخارات ملت ایران، اسلام، و جزو افتخارات شخص امام است. به بیان دقیق‌تر اصولا از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی، جمهوریت و اسلامیت دو روی یک سکه هستند و این همگامی در مردم‌سالاری دینی متجلی می‌شود، نتیجه اینکه همه ارکان نظام اسلامی توسط مردم انتخاب می‌شوند و در این نقطه است که جمهوری اسلامی مفهوم پیدا می‌کند، نقطه‌ای که محل اتصال مردم و حاکمیت است و نمادی از مردم‌سالاری و آزادی خواهد بود.
مبتنی بر همین رویکرد، رهبری معظم انقلاب در طول سالیان متعدد، مکررا بر اهمیت انتخابات و نقش آن در نظام سیاسی کشور تاکید نموده‌اند، که این امر نشان از عمق نگاه معظم‌له به انتخابات و اعتقاد واقعی ایشان به رای و اراده مردم است. انتخابات در نگاه ایشان یک امر تزیینی و آرایشی نیست، امری فرمالیستی نیست، بلکه انتخابات در نظام سیاسی ایران اسلامی نشات گرفته از حق مردمی است که اسلام، آنان را بر سرنوشت خویش حاکم ساخته و بر این اساس، امری مستقل از نظام اسلامی نبوده و نیست. به تعبیر ایشان، انتخابات برای کسب قدرت نیست تا عده‌ای آن را در انحصار خود درآورده و دیگران را از آن منع کنند. اصولا در نگاه ایشان، انتخابات تبلور حضور مردم برای تعیین سرنوشت است، و تحقق این حق، امروز از گذرگاه انتخابات عبور می‌کند که به دلیل حضور پرشور مردم در هر دوره‌ای، علاوه بر بیمه کردن کشور در مقابل تهدیدات دشمنان، نشان از زنده بودن انقلاب اسلامی دارد. مضافا اینکه وسیله رشد و عزت ملی را نیز فراهم می‌کند. مبتنی بر همین رویکرد، ایشان بیان می‌دارند: «در کشور ما نیز انتخابات، فقط یک پدیده سیاسی نیست. انتخابات، مظهر حضور مردم، مظهر احقاق حق و مظهر توانایی و اقتدار ملی برای یک کشور است. حضور بیشتر مردم نشانه استحکام یک نظام است.»
در نگاه راهبردی ایشان حضور پر شور و فعال مردم در انتخابات به عنوان یک مسئله‌ی تمدنی محسوب می‌شود و در مقابل، انتخابات ضعیف و کم‌نشاط را خواست و اراده دشمن تلقی کرده، همیشه انتخابات پرشور را سرمایه ملت می دانستند و آن را موجب ایجاد قدرت ملی و کانون وحدت ملی قلمداد کرده‌اند، چرا که «نظام ما نظامی است متّکی به ایمان‌ها و عواطف و علایق مردم. اساساً سرِّ شکست‌ناپذیری این نظام این است که به مردم متّکی است.»
با تکیه بر همین اعتقاد و باور قلبی، رهبر معظم انقلاب در ابتدای سال جاری بر راهبردهای اساسی انتخابات در قالب امنیت، سلامت، رقابت و مشارکت تاکید فرمودند و در ملاقات اخیر نیز بر برگزاری پرشور، که عبارت اُخرای رقابت و مشارکت است، تاکید ورزیدند. بنابراین آنچه در این دیدار صورت گرفت تاکید مجددی بود بر بلندای نگاه ایشان که در ادوار مختلف بر آن تاکید نموده‌اند.
اکنون با توجه به اهمیت انتخابات در جامعه ایرانی اسلامی بر همه ما فرض است تا تلاش کنیم راه برگزاری انتخابات هموار شود و بدین‌وسیله تعیین حق سرنوشت به‌درستی و از مسیر رقابت بین نامزدها واحزاب و گروه‌ها جامه عمل بپوشد تا تصویری باشد از رابطه مردم و نظام سیاسی و تضمینی باشد برای تحکیم پایه‌های نظام جمهوری اسلامی ایران و برای ما در شورای نگهبان و سایرین در دستگاه‌های دیگر فرض است تا تلاش کنیم این خواست به‌حق معظم‌له و تاکید چندباره ایشان اجرایی شود و انتخاباتی رقابتی و پرشور را شاهد باشیم. طبعا انتخابات پرشور از راه قانون محوری می‌گذرد، و نیز از مسیر مشارکت همه جریان‌ها و گروه‌های سیاسی در انتخابات، که با همدلی و اتحاد همه آحاد مردم در طول انتخابات حاصل می‌شود.
گرامی مقدم: امیدواریم حاکمیت از سر مصلحت و قانون‌مداری تندروها را کنترل کند.
اسماعیل گرامی مقدم قائم مقام دبیرکل حزب اعتماد ملی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که با وجود آنکه در گذشته اعلام کرده بودید از طرف برخی نهادهای بالادستی به شما اعلام شده که اگر در انتخابات ثبت‌نام کنید،تایید صلاحیت می‌شوید، اما شما توسط هئیت اجرایی رد صلاحیت شدید! علت چیست؟ گفت: بحث فقط من نبودم بلکه آنها می‌گفتند جریانات اصلاح‌طلب بیایند ثبت‌نام کنند و این دوره نظارت استصوابی کمتر خواهد بود. اما متأسفانه شاهد این بودیم که هیأت‌های اجرایی از همان ابتدای کار که هیچ‌گاه سابقه نداشت، اقدام به ردصلاحیت‌های گسترده داوطلبین تحت عنوان نظارت استصوابی کردند. یعنی نظارت استصوابی را یک گام جلوتر به دست هیأت‌های اجرایی دادند که اصلا ارتباطی نداشت.
وی افزود: شخصا با استناد به بند ۲ ماده ۳۱ ردصلاحیت شدم که عدم التزام به جمهوری اسلامی است که به هرحال یک اتهام و تهمت است. هیچ کجا ثابت نشده و متأسفانه با استناد به این بند، من و بسیاری از نامزدها را ردصلاحیت کردند. بعضی رد صلاحیت‌ها هم مربوط به بند ۲ و ۴ است. در ادامه اعتراض خود را ثبت کردم و امیدواریم که در هئیت نظارت این موضوع رسیدگی شود.
نماینده اسبق مردم بجنورد در مجلس شورای اسلامی، در پاسخ به این سوال که آیا این احتمال وجود دارد که از طرف شورای نظارت صلاحیت‌تان تایید شود، گفت: انسان باید همیشه با امید زندگی کند. ضمن اینکه امید ما همراه با کنشگری است. نمی‌شود که چون طرف مقابل می‌خواهد ردصلاحیت کند، کنشگری نکنیم و از حق قانونی خودمان استفاده نکنیم. ما باید برای اصلاح امور تا حدی که امکان دارد تلاش کنیم تا این روش‌ها اصلاح شود. این روش‌ها زمانی اصلاح می‌شوند که ما خودمان را عرضه کنیم و اگر قرار است آنها ردصلاحیت کنند، هزینه‌اش را خودشان بدهند. نمی‌شود دست روی دست گذاشت بنابراین حتما از خانه نشستن بهتر است و یک فعال سیاسی هیچ‌وقت خانه‌نشین نمی‌شود، در فعالیت‌های سیاسی حضور پیدا می‌کند، حرفش را می‌زند و حتما گوش شنوایی هم برای این حرف‌ها وجود دارد.
وی تصریح کرد: من فکر می‌کنم با اتفاقاتی که در سال گذشته افتاد باید دست کسانی که آمدند و کاندیدا شدند را هم بوسید که در این شرایط در عرصه آمدند تا میان حاکمیت و مردم میانجی‌گری کنند و وارد عرصه انتخابات شدند. ما هم راهی به جز صندوق انتخابات نداریم و راهی به جز آن نمی‌توان تصور کرد. برای اینکه مردم هم همین مسیر را می‌خواهند و کمترین هزینه را دارد. امیدواریم با درایت عقلای قوم و حاکمیت در مرحله نظارت و بررسی، همه آن کسانی به دلایل سیاسی ردصلاحیت شدند، به صحنه رقابت برگردند.
گرامی مقدم درباره عملکرد هئیت‌های اجرایی و تاثیر آن بر مشارکت مردم گفت: ما مسیری از رد صلاحیت‌ها را در این ۴۰ سال طی کردیم و در این رد صلاحیت‌ها بیشتر این دو مسئله را دیدیم؛ یک آنکه مردم را از انتخابات ناامید کنند و دوم آنکه بتوانند از ناامید کردن مردم، با رای حداقلی تعداد کرسی‌های مدنظر خودشان را در مجلس بالا ببرند. بنابراین ردصلاحیت‌های سیاسی با این دو هدف انجام می‌شود.
وی افزود: این روش به نفع و منفعت یک جریان خاص در کشور خواهد شد اما حتما وجهه جمهوریت نظام، آسیب خواهد دید و در حقیقت نظام و حاکمیت است که متضرر خواهد شد. همچنان که در گذشته و در سال ۱۴۰۰ هم شاهد بودیم که وقتی همه مجاری ورود و مداخله مردم در حاکمیت بسته شد، شاهد آسیب‌های مسیرهای دیگر انتخابی از سوی جامعه بودیم. لذا ما از سر دلسوزی و برای حفظ منافع ملی است که به انتخابات و صندوق رای امیدوار هستیم و مردم را هم تشویق می‌کنیم. باید مقابل این نوع تفکر ایستادگی کرد و امیدواریم که حاکمیت از سر مصلحت و قانون‌مداری هم که شده تندروهای درون حکومت را کنترل کند تا بتوان از قِبل آن مشارکت را افزایش داد. اگر مشارکت افزایش پیدا نکند، مسلم است که ویترین جمهوریت نظام خدشه‌دار خواهد شد.
گرامی‌مقدم در پاسخ به این سوال که در راستای توصیه حضرت امام(ره) که نظامیان را از ورود به عرصه سیاسی برحذر کرده بودند، برخی از فعالان سیاسی و تحلیل‌گران نیز نسبت به استفاده از افراد نظامی در وزارت کشور هشدار داده بودند. از نظر شما بی‌توجهی به این هشدارها چه مضرراتی داشته است، گفت: بالاخره کسانی که در کسوت نظامی‌گری خدمت می‌کنند، دارای یکسری دستورالعمل‌ها، مقررات و قوانینی هستند که بیشتر در حیطه مسئولیت آن مکان است و سروکاری با تحلیل و مصلحت ندارند و بیشتر دستورالعمل‌ها را اجرا می‌کنند. اما وقتی با این نوع کار و مشغله روزانه، چنین نیروهایی در جایگاه‌های سیاسی جا به جا می‌شوند، امکان موفقیت کمتر است و میان آنچه که عادت شده و آنچه که باید انجام دهند، مصلحت، عقلانیت و سیاست‌ورزی با هم تداخل پیدا می‌کند و متاسفانه خروجی آن منافع ملی را در نظر نمی‌گیرند.
وی افزود: به همین دلیل است که این موضوع در هیأت‌های اجرایی بیشتر بروز و ظهور کرد و سال‌ها می‌گذرد تا یک فرد نظامی از فضا و محیطی که قبلا در آنجا خدمت کرده خارج شود و بخواهد کار تحلیلی، سیاسی و سیاست‌ورزی را در مدیریت اعمال کند.
گرامی مقدم گفت: وقتی یک فرد، از عنصر نظامی بوده و با ادبیات و رفتار سازمانی خاصی تربیت شده، در جایگاه دیگری قرار می‌گیرد که جنس این جایگاه با جنس قبلی به عنوان یک عنصر سیاسی متفاوت است؛ یعنی یک عنصر سیاسی باید یک ادبیات و عنصر نظامی ادبیات دیگری داشته باشد، اینها با هم سازگاری ندارد، بنابراین نمی‌توان از او انتظار داشت تا عملکرد متناسب با هدف کسب رضایتمندی در جامعه را رقم بزند. به همین دلیل است که امام این توصیه را کردند و در دنیا هم، سیاست‌مداران در این خصوص قانونگذاری کردند و نظامی‌ها هم اقبالی به سمت سیاسی شدن ندارند و سعی می‌کنند در حیطه وظایف خودشان انجام‌وظیفه کنند.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب گفت: مدیران این دولت تجربه کافی ندارند. اما این دولت نیت‌های خوبی دارد. آقای رئیس جمهور در تلاش است تا به وعده‌هایی که داده جامه عمل بپوشاند. اما در جاهایی که تصور اشتباه داشتند، مانند حل و فصل پرونده هسته‌ای وقتی به بن بست رسیدند و دیدند نمی‌توانند مشکلات مردم را حل کنند و به لحاظ روحی و روانی از طرف افکار عمومی فشارهایی به آنان وارد می‌شود، در رفتارشان شتاب‌زدگی دیده شد و به همین دلیل با رسانه‌ها درگیر می‌شوند یا تلاش می‌کنند از رسانه‌ها فاصله بگیرند. این بی‌تجربگی باعث اخذ تصمیماتی می‌شود که اشتباه بوده و این اشتباهات جلوی دید مردم است. حوزه اجرا به شکلی است که با زندگی روزمره مردم در ارتباط بوده و به شکلی نیست که پنهان باشد و به همین دلیل سعی می‌کنند فاصله خود با رسانه را حفظ کرده و یا با آنها درگیر باشند.
وی گفت: در شرایط کنونی به خصوص بعد از حوادث سال ۱۴۰۱ طبیعی است که حاکمیت، بعد از به دست آوردن آرامش، به دنبال برطرف کردن، پوشاندن و ترمیم نقاط ضعف خود باشد یا نقاط قوت خود را تقویت کرده و بهبود ببخشد. یکی از نقاط ضعف ما گسیختگی اجتماعی بود که جایگزین همبستگی اجتماعی شد. همبستگی اجتماعی زمانی به وجود می‌آید که رضایتمندی افزایش پیدا کند. در حوزه سیاسی زمانی رضایتمندی افزایش پیدا می‌کند که مردم احساس کنند در تعیین مدیران و حاکمان نقش دارند. وقتی محدود شد و تعداد گزینش مردم کاهش پیدا کرد، مردم عملا انگیزه‌ای برای حضور در عرصه انتخابات پیدا نمی‌کنند، مانند اتفاقی که در سال ۱۴۰۰ افتاد.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب افزود: برای اینکه ما آشتی ملی یا وفاق ملی را افزایش دهیم، نیاز به این است که نگاه به انتخابات یک نگاه حذفی نباشد و اجازه دهیم تمامی گروه‌ها و نحله‌های فکری از اصلاح‌طلب، اعتدال‌گرا، راست میانه و راست تندرو حضور داشته باشند. آن وقت مردم هستند که تعیین می‌کنند چه کسی باید بر مسند بنشیند. امیدواریم که این فضا را در سه، چهار ماه آینده شاهد باشیم.
گرامی مقدم در پاسخ به این سوال که رهبری قبل از فرآیند برگزاری انتخابات، توصیه‌هایی داشتند. فکر می‌کنید رویه کنونی چه میزان در راستای فرمایشات ایشان بوده و برای عملیاتی شدن این توصیه‌ها به ویژه در مورد مشارکت مردم در انتخابات باید چه اقداماتی صورت گیرد، گفت: رهنمودهای رهبری روشن است. ایشان مشارکت می‌خواهند. اقتدار و بقای هر حاکمیتی در اثر مشارکت مردم در انتخابات ایجاد، حفظ و تقویت می‌شود. بنابراین باید مجریان و ناظران انتخابات در این مسیر حرکت کنند. در گام اول دیدیم که در آن مسیر حرکت نکردند و تعداد کثیری از کسانی که در گذشته صلاحیت داشتند را ردصلاحیت کردند. لذا فکر می‌کنم برای افزایش مشارکت باید اجازه داد تا یک رقابت واقعی در انتخابات مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی شکل بگیرد.
وی گفت: اگر مردم احساس کنند رقابت جدی است، آن زمان می‌فهمند فرق است میان این جریان و آن جریان؛ این فرد و آن فرد. بنابراین اگر می‌خواهیم مشارکت ضعیف ۱۴۰۰ تکرار نشود، باید کثرت کاندیداها در رقابت را افزایش داد که در آن صورت حتما مشارکت افزایش پیدا می‌کند. با رقابت‌های کاذب بین یک جریان اصولگرای تندرو نمی‌شود انتظار داشت که رهنمودهای رهبری قابل پیاده شدن باشد و انتظارات ایشان در حوزه افزایش مشارکت شکل بگیرد. ظرف اصولگرایان روشن است و مشخص بوده که آنها در تهران و شهرستان‌ها چقدر رای دارند. آنچه که روشن است باید رقابت را افزایش داد تا ظروف دیگری از مشارکت وارد انتخابات شود.