لزوم تاکید بر پرورش در نظام آموزشی کشور
اترک/تقی زاده: در نظام آموزش و پرورش رسمی هر کشوری، آنچه که بیش از هر چیز اهمیت دارد و می تواند تغییرات بنیادینی را در جامعه به وجود آورد کیفیت بالای آموزش و همچنین توجه زیاد به بعد پرورشی در مقطع ابتدایی است؛ چرا که هم به لحاظ کمی -یعنی تعداد معلمان و دانش آموزان- و هم از نظر کیفی -یعنی تاثیری که این دوره در موفقیت تحصیلی دانش آموزان در سراسر زندگی و دوران تحصیل دارد- از اساسی ترین و مهمترین مقاطع تحصیلی است.
درواقع آموزش درست در این دوره تحصیلی می تواند بنیان های فکری نسل بعد را ساماندهی کند و جامعه ای بهینه را به ارمغان آورد. براساس پژوهش های انجام شده دانش آموزانی که در دوره ابتدایی با ناکامی تحصیلی روبه رو هستند، در تمام دوره های تحصیلی دچار اشکال می شوند. به همین دلیل کشورهای پیشرفته تمام کوشش خود را به تعلیم و تربیت دانش آموزان در این مقطع معطوف کرده اند.
ایران از جمله کشورهایی است که کمترین زمان آموزش در دوره ابتدایی را دارد، درواقع کودکان ایرانی در یک سال تحصیلی به طور متوسط در دوره ابتدایی ۶۴۵ ساعت در مدرسه حضور دارند، در حالی که استاندارد یونسکو ۱۰۰۰ ساعت در ۲۰۰ روز آموزشی است.
این در حالی است که در دیگر کشورهای دنیا وضعیت آموزش وپرورش به ویژه در مقطع ابتدایی بسیار متفاوت است برای مثال ژاپن مدت زمان بیشتری را برای آموزش و پرورش کودکان در سنین 6-12 سال اختصاص می دهد و موفقیت ترین و پیشرفته ترین کشور در زمینه آموزش و پرورش به حساب می آید. نکته ای که در این زمینه بسیار حائز اهمیت بوده این است که معلمان مدارس ابتدایی در ژاپن معمولا از میان هدفهای آموزش و پرورش این دوره بیش از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و گسترش مهارت های ویژه به رشد عاطفی، اجتماعی و خود ادراکی دانش آموزان توجه دارند. آنها محیطی را سازماندهی می کنند که بر روابط انسانی، پیوندهای عاطفی، صمیمیت، رفتار گروهی و احساس تعلق خاطر به مدرسه استوار است.
مبانی آموزش و پرورش ابتدایی ژاپن بیشتر بر شوق انگیز بودن مدارس ابتدایی، توجه زیاد به رشد شخصیت کودک و ارائه محتوای مناسب تاکید می کند، نکته ای بسیار مهم که نیاز است در ساختار آموزشی کشور ما نیز رعایت گردد. دانش آموزان به ویژه در مقطع ابتدایی نیاز دارند تا علاوه بر دانشی که به آن ها ارائه می شود خودادارکی، داشتن رفتار جمعی و یاد گرفتن کار گروهی، احساس تعلق خاطر و مسئولیت پذیری را بیاموزند. برای مثال در گزارشی میدانی در مورد میزان گرایش دانش آموزان در زمینه تمایل به کار گروهی و فعالیت های جمعی بسیاری از معلمان مصاحبه شونده پاسخ دادند که میل و رغبت دانش آموز برای شرکت در کارتیمی و گروهی بسیار پایین است و یکی از دلایل مهمی که در این رابطه وجود دارد فقدان آموزش لازم برای داشتن فعالیتی گروهی است.
برای مثال دانش آموزان برای حل یک تمرین آن هم به شکل گروهی همیشه متکی به یک شخص می شوند. شخص مورد نظر نقش رهبر گروه را بر عهده می گیرد در نتیجه پاسخ او بدون کم و کاست توسط دیگر اعضای گروه نوشته می شود. درواقع معلمان معتقدند دانش آموزان به جای داشتن مشارکت و ارائه نظر خود در یک کار گروهی درانتظار می مانند تا نفر اصلی گروه چه مطلبی را به عنوان پاسخ بیان می کند.
نکته ای که در این زمینه بسیار اهمیت دارد شناخت ادراکی از خود و دارا بودن عزت نفس، بالا بردن آستانه صبر و تحمل دانش آموزان است. در بسیاری از موارد معلمان متذکر می شوند بسیاری از دانش آموزانی که در فعالیت های گروهی موجود در کلاس شرکت می کنند به دلیل فقدان عزت نفس کافی و عدم اعتماد به اندیشه ای که دارند از بیان نظرات و دیدگاه های خود در گروه سرباز می زنند و همین امر باعث می شود در کار گروهی منفعل باشند؛ درنتیجه تمایلی برای مشارکت در آن نداشته باشند.
درواقع توجه متولیان امر در حوزه آموزش و پرورش به ویژه در مقاطع ابتدایی به فاکتورهایی چون شناخت ادارکی، افزایش عزت نفس و ... می تواند عملکرد دانش آموزان را به عنوان عضوی در جامعه در زمینه های گوناگونی از جمله کار گروهی، مشارکت های اجتماعی و ... بهبود بخشد.
از سویی دیگر پرورش صحیح دانش آموزان 6 تا 12 ساله در حوزه های اجتماعی، اخلاقی و مهارتهای زندگی عاملی است برای کاهش زیر پا گذاشتن قانون توسط آن ها در سنین بزرگسالی. درواقع فقدان دانش کافی در زمینه قانون و بی توجهی به مواردی ک در بالا ذکر شد منجر شده تا نسل جوان در ایران کمتر به قوانین احترام بگذارند. همین امر منجر به افزایش هنجارشکنی ها، تخطی ها و تابوشکنی ها در سطح جامعه می شود؛ چراکه فرد احساس بیگانگی نسبت به این قوانین، ارزش ها و تابوها دارد.
نکته دیگری که بسیار اهمیت دارد توجه به استعدادها و خلاقیت کودکان است. مدرسه پس از خانه می تواند بهترین مکان برای شناخت و شکوفایی استعداد یک فرد باشد. یک کودک 6 ساله نیاز دارد تا با زمینه های مختلفی از دانش و هنر آشنا شود و از این طریق بتواند استعداد نهفته خود را به منصه ظهور برساند و این شکوفایی استعداد تنها از طریق پرورش و آموزش در مدارس تحقق می یابد.
یکی از نقاط ضعفی که در مدارس امروز بیشتر با آن روبه رو می شویم تأکید صرف بر امر آموزش است حال آنکه بسیاری از متخصصان حوزه علوم تربیتی معتقد هستند در قدم اول باید به پرورش دانش آموزان و کودکان در مدارس توجه شود و پس از آن آموزش در وهله دوم مورد توجه قرار گیرد.
برای مثال در نظام آموزش و پرورش ژاپن، توجه به پرورش کل شخصیت کودک، تاکید بر ارزشهای اجتماعی، ایجاد حس تعلق به مدرسه و کلاس درس در کودکان، بهره گیری از روش یادگیری مشارکتی، تاکید بر زندگی گروهی، توجه به فرداندیشی، سازماندهی محیطی شوق انگیز برای کودکان در مدرسه، تاکید بر روش تفکر، حفظ شادابی و نشاط کودکان، جامعیت برنامه درسی علمی و اصلاح و نوسازی آن، فرهنگ آموزش اثربخش و به کارگیری روشهای آموزشی موثر از مهمترین عوامل موفقیت نظام آموزشی در این کشوراست.
پس تأکید هر چه بیشتر بر این مؤلفه ها می تواند نسل های آینده را بهتر و بیشتر از همیشه تبدیل به افرادی خلاق، با استعدادهای شکوفا شده، قانون مدار، مسئولیت پذیر و ... کند. درواقع ضروری است که نظام آموزشی کشور دستخوش تغییراتی شود تا از این طریق بتوانیم دستاوردهای مهمی را در زمینه های فرهنگی و اجتماعی به دست آوریم.