دکترعلي سليمانپور- استادیار دانشگاه آزاد اسلامي بجنورد
قسمت دوم
الف- چيستي و چرائي فرهنگ عفاف و حجاب
فرهنگ مقوله اي چند بعدي و بسيار پيچيده است و داراي عناصر و اجزاي گوناگوني است. تعاريف ارائه شده از آن بسيار متنوع و متكثر است و غالب آنها نيز ابعاد متعددي را شامل مي شوند. در عين حال مقوله فرهنگ رابطه اي چند سويه و متقابل با ساير حوزه هاي سياسي و اجتماعي دارد هم متاثر از آنهاست و هم بر اين حوزه ها تاثيرگذار است.
با وجوداینكه اجماع نظري در تعريف فرهنگ وجود ندارد با تاكيد بر جنبه جامعه شناسانه و مردم شناسانه فرهنگ را مي توان مجموعه اي از پندارها، گفتارها و كردارها بيان نمود كه طي زمان در جامعه شكل گرفته باشد. عموم اعضاء جامعه آن را باور داشته و به صورت عادت آنها را به منصه ظهور رسانند. فرهنگ به الگوهاي رفتاري و كرداري معنا مي بخشد و الگوهاي توزيع قدرت و ثروت را مشخص مي كند. فرهنگ جوهره هستي و همان نفس و ذات زندگي آدمي است. حقيقتي است كه انسان را صاحب هويت و شخصيت مي نمايد، شيوه زندگي و رفتار يك اجتماع را در تطور تاريخي نمايندگي مي كند. عامل انسان سازي و برگيرنده عناصر معنوي و مادي است كه براي تامين نيازهاي بشريت ضرورت دارد. (ازغندي: 1385، ص:73)
در درون فضاي فرهنگ عمومي يك جامعه خرده فرهنگ هايي وجود دارد كه در سطوح مختلف فرهنگ عمومي را هدايت مي نمايد و يا به عبارتي مانند قطعات مختلفي از يك مجموعه بدان عينيت مي بخشد از آن جمله در يك جامعه ديني و در ايران اسلامي «فرهنگ عفاف و حجاب» است.
فرهنگ عفاف و حجاب و نهادينه كردن آن در جمهوري اسلامي در عين حال كه يكي از حساسترين مسائل به لحاظ اخلاقي و اعتقادي است، بدليل انعكاس مستقيم در رفتار فردي و جمعي مردم و همچنين تاثيرات اجتماعي – سياسي و اقتصادي در درجه نخست نيازمند شناخت صحيح و سپس آسيب شناسي علمي و واقع بينانه است.
به نظر مي رسد حجاب به معناي پوشش (ابن منظور: 2000 م، ج4، ص: 36) و عفاف به معناي خود نگهدارنده از عمل حرام (همان: ماده عفّ) اولي معطوف به حفظ ظاهر و دومي حفظ نفس و جلوگيري از غلبه شهوات و هواهاي نفساني است. حفظ ظاهر (بدن) یا پوشش مناسب ارتباط مستقيمي با حفظ نفس و كنترل شهوات دارد چنانكه آيه شريفه حجاب مي فرمايد: «و إذا سألتموهن متاعا فاسئلوهن من وراء حجاب ذلكم اطهر لقلوبكم و قلوبهن» (سوره احزاب: ايه 53) يعني «هنگامي كه از همسران پيامبر (ص) چيزي خواستيد از پشت پرده و حجاب از ايشان بخواهيد كه اين كارتان براي دلهاي شما و دل هاي ايشان پاكيزه تر است»
علامه طباطبايي در ذيل آيه شريفه مي نويسد: «... اگر به خاطر حاجتي كه براي شما پيش آمد ناگزير شديد با يكي از همسران پيامبر صحبتي بكنيد از پس پرده باشد، براي اينكه وقتي از پشت پرده صحبت كنيد دلهايتان دچار وسوسه نمي شود و در نتيجه اين روش دلهايتان را پاك نگه مي دارد.» (طباطبايي: 1396 ه.ق ، ص:825)
مسأله حجاب بدليل آن كه يك امر فطري و مطابق با طبيعت انسان است بنا بر گواهي منابع و متون تاريخي كمتر اقوام يا مللي مي توان يافت كه نسبت به آن بي توجه باشند. مولف كتاب «حجاب در اديان الهي» مي نويسد: «مورخان بندرت از اقوامي بدوي ياد مي كنند كه زنانشان داراي حجاب مناسب نبودند يا به صورت برهنه در اجتماع ظاهر مي شدند. تعداد اين اقوام به قدري نادر است كه در مقام مقايسه قابل ذكر نيست و شايد بتوان گفت وجود برخي موانع سبب جلوگيري از بروز تمايلات و استعدادهاي فطري و طبيعي آنان شده است و يا عواملي باعث انحراف آنان از مسير فطرت گشته است.» (محمّدي آشنايي: 1373، ص:22)
لباس و پوشش جداي از حفظ بدن و آراستگي آن داراي آثار فلسفه اي عميق است و روابط مستقيمي با فرهنگ مردم دارد. در هر جامعه اي نوع و كيفيت لباس زنان و مردان علاوه بر آنكه تابع شرايط اقتصادي اجتماغي و اقليمي آن است قوياً تابع جهان بيني و ارزشهاي حاكم بر فرهنگ آن جامعه و حتي مبيّن آن جهان بيني است. (حداد عادل: 1376، ص:9)
امروزه در جمهوري اسلامي ايران حجاب و عفاف علاوه بر اينكه مشخصه زن مسلمان و بيانگر هويت ديني، ملي و انقلابي اوست، بعنوان عنصري ارزشمند در حفظ سلامت روان، تحكيم بنيان هاي خانواده و توسعه آرمان هاي معنوي، اخلاقي و اجتماعي نيز به حساب مي آيد. پاره اي از آثار رعايت حجاب عبارتند از:
1- بهداشت رواني جامعه و كاهش هيجانات و التهاب هاي جنسي و پيشگيري از طغيان عطش سيري ناپذير شهوات جنسي
2- تحكيم روابط خانوادگي و برقراري صميميّت كامل زوجين
3- استواري اجتماع و حفظ و استيفاء نيروي كار و فعّاليت
4- بالا رفتن ارزش و امنيت زن و جبران كننده ضعف جسماني او. حربه حياء و عفاف و حجاب مي تواند در نقش عاطفي او و تاثيرگذاري بر مردم موثر باشد. (سايت تبيان خراسان شمالي)