یادداشت - قاسم عطائی عظیمی
از جنوب که وارد مرکز خراسان شمالی می‌شوید، دقیقاً پس از بش قارداشِ زیبا، به پل تقاطع غیر همسطحی می‌رسید که حالا در دهمین سال ساختش به یکی از نشانه‌های استان بدل شده است. نشانه ای از طولانی شدن طرح‌های عمرانی در این استان. از آغاز احداث این پل نزدیک به ده سال می‌گذرد. حالا این پل، چهارمین دولت را هم به چشم خود دیده است. ولی هنوز امیدی به اتمام و بهره برداری از آن وجود ندارد. حتی اگر خود پل تکمیل شود، جاده‌هایی که قرار بوده است به عنوان تقاطع از آن استفاده شود، چندین سال دیگر نیز ساخته نخواهد شد. این پل، نقطه اتصال محور بجنورد-سنخواست با محور بجنورد-اسفراین است. جاده اسفراین، که وجود دارد و روزانه چند هزار رفت و آمد از آن صورت می‌گیرد. اما جاده سنخواست، جایگزین راه فعلی است که به شوقان و از آنجا به سنخواست و جاجرم می‌رسد. این راه جدید دقیقاً از همین پل شروع می‌شود. موازی با جاده فعلی تا روستای کچرانلو می‌رود و در انتهای کچرانلو بر محور فعلی عمود می‌شود و با گذر از بالاسر باغ‌های فیروزه، به دره ذوالفقار می‌رسد. از آنجا هم با گذر از دره زیبای فیروزه تا سنخواست امتداد می یاید. طعه اول آن از سمت سنخواست، به اتمام رسیده است. طعات دوم و سوم نیز پیشرفت 30 تا 40 درصدی داشته اند. هرچند باید این نکته را ذکر کرد که این پیشرفت به صورت متناسب و همسان نبوده است و پیمانکار گوشت کار (بخش آسان و سوده ده کار) را انجام داده است و استخوان کار (بخش کم سود، پرهزینه و اصلی کار) را باقی گذاشته است. زیرسازی قطعه چهارم از همین تقاطع بش قارداش تا انتهای فیروزه، در اکثر بخش‌ها به اتمام رسیده و پیشرفت آن حدود 70 درصد است. اما پس از دره فیروزه یک قطعه دیگر بی نام نیز وجود دارد که هنوز کلنگش نیز به زمین زده نشده است! قطعه ایی که علاوه بر ملاحظات زیست محیطی آن به علت نزدیکی اش با منطقه محافظت شده، هزینه ساختش نیز به دلیل کوهستانی بودن، سرسام آور خواهد بود.
ساخت کل این مجموعه از حدود سال 1386 شروع شده است. در عرض این 15 سال، با وجود صرف هزینه چند ده میلیاردی (به ارزش پول دهه 80)، نه تنها هیچ استفاده ایی از این سرمایه گذاری نمی‌توان کرد بلکه به مرور زمان، ریزش ترانشه‌های(کوه‌های) اطراف، رویش علف‌های هرز، آب شستگی شیب‌ها، پر شدن داخل پل و عدم تنقیه و نگهداری و...سبب از بین رفتن آن نیز خواهد شد. از سوی دیگر سرکشی می‌دانی از حداقل ده کیلومتر ابتدایی این جاده نشان می‌دهد در بعضی مناطق، جلوی پل ها را بسته اند و برخی اهالی محلی از زیر پل به عنوان طویله گوسفندان بهره می‌برند!
این در حالی است که محور مواصلاتی بجنورد-سنخواست- جاجرم-گرمه قرار است از دو مسیر گرمه سنگ سوراخ و جاجرم جهان آباد، خراسان شمالی را به شهر میامی در استان سمنان وصل کند تا فاصله مان تا پایتخت کشور، نزدیک‌تر و دسترسی مان آسان‌تر شود. امری که عملاً استان خراسان شمالی را به یک مسیر ترانزیتی مناسب در مسیر شرق به غرب و شمال به شرق تبدیل خواهد کرد. آرزویی که به این زودی برآورده نخواهد شد. در آن سوی مرکز استان نیز نه جاده جهان آباد پس از سال‌ها تکمیل شده است و نه بهسازی جاده قدیمی گرمه سنگ سوراخ میامی، به سرانجام رسیده است تا از حداقل داشته‌های این بخش به صورت اصولی استفاده شود.
در جنوب همین تقاطع غیر همسطح، اجرای دو باند دیگر جاده بجنورد اسفراین، چند سالی است شروع شده است. از خروجی شهر بجنورد تا انتهای بش قارداش، این مسیر چهار خطه است. عملیات تکمیل و اجرای دو باند دیگر نیز تا حد فاصل روستای مهنان از سمت بجنورد در جریان بود. اما بیش از یک سال است که نه تنها پروژه متوقف شده است بلکه پیمانکار نیز محل را ترک کرده است. در این پروژه نیز به صورت نامتناسب بخش سودده کار اجرایی شده است و بخش کم سود و پر هزینه رها شده است. امری که نشان از عدم توجه به مدیریت و کنترل پروژه در نهادهای دولتی استان است و در نهایت به ضرر منافع عمومی است. از سمت اسفراین نیز بخشی اجرا گردیده است و بخشی دیگر در حال اجراست. اما به نظر نمی‌رسد این جاده به این زودی تکمیل شود. جاده ایی که مرکز استان را علاوه بر اسفراین به غرب خراسان رضوی متصل می‌کند و در حال حاضر مهم‌ترین مسیر اتوبوس‌های استان برای رسیدن به پایتخت است.
یکی دیگر از پروژه‌هایی که در همان نزدیکی سال‌ها از شروع ساخت آن می‌گذرد، تقاطع غیرهمسطح روستای الله وردیخان است. پلی که هم معبر برای رفت و آمد اهالی از بخش شرقی روستا به سوی غربی آن است و هم محوری برای رفت و آمد وسایل نقلیه. این تقاطع در سال 90 ساخته شده است. اما دیوارهای حائل، آسفالت و باند کندرو آن تا همین چندی پیش ساخته نشده بود. حالا هم پس از گذر نزدیک به یک سال و با وجود تامین اعتبار بخش اصلی آن، به علل نامعلوم، هنوز باند کندرو، قرنیزها و هندریل و علایم ایمنی این پل به اتمام نرسیده است.
در گوشه دیگر بش قارداش، و در بخش آب، سد بش قارداش، ده سال پس از کلنگ زنی اش، پیشرفتی سی درصدی هم نداشته است. با آنکه اعتبار لازم برای ساخت این سد نزدیک به 135 میلیارد تومان در نظر گرفته شده است ولی تا امروز کمتر از 17 میلیارد تومان از این اعتبار هزینه شده است. این سد تنها پروژه بخش آبی نیست که دوره ساختش به ده ساله دوم کشیده شده است. سد گلمندره در منطقه استراتژیک گلستان، یکی از بزرگ‌ترین سدهای در حال ساخت استان است که ساخت آن از سال 1387 آغاز شده است و با گذشت 13 سال پیشرفت فیزیکی آن به نصف رسیده است این در حالی است که تنها 180 میلیارد تومان از 580 میلیارد اعتبار پیش بینی شده، هزینه شده است!
سد مخزنی دربند با 6 درصد پیشرفت فیزیکی، از دیگر سدهایی است که معلوم نیست تا چه زمانی به بهره برداری خواهد رسید. این سد در مرحله ساخت بند انحرافی است و هنوز ساخت بدنه سد آغاز نشده است.
علاوه بر اینها، در بخش آبی، عملیات اجرایی بند انحرافی کوشکی ترکمن و کوشکی راجی، بند راستقان، خط انتقال پساب فاضلاب بجنورد، بند انحرافی آغمزار، بند انحرافی اینچه سفلی، بند انحرافی امانلی و آبرسانی به شهرک صنعتی اسفراین به علت آنچه تامین نشدن اعتبارات استانی ذکر شده است، متوقف شده اند. این در حالی است که طبق گزارش سایت شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان شمالی پیشرفت فیزیکی بند کوشکی ترکمن و کوشکی راجی نزدیک به 86 درصد و پیشرفت بند انحرافی امانلی نزدیک به 92 است!
در بخش دانشگاهی، ساختمان‌های در حال ساخت دانشگاه‌های مختلف استان، هنوز تکمیل نشده است. احداث استخر دانشگاه بجنورد که در سال 1396 آغاز شده و طبق برنامه باید در دی ماه همان سال به بهره برداری می‌رسید نه تنها به پایان نرسیده است که هنوز در مرحله سفت کاری و ساخت سازه اصلی است. در همان دانشگاه، ساخت مهمانسرای دانشگاه با گذشت 4 سال متوقف و خاتمه قرارداد آن نیز اعلام شده است. ساخت دانشکده‌های فنی، پتروشمی و...اما کج دار و مریز پیش می‌رود بی آنکه چشم اندازی برای پایان آن یا تخصیص اعتبارات لازم وجود داشته باشد.
به همه اینها باید جاده استراتژیک گلستان را افزود. جاده ای که به صورت لاک پشتی، تکمیل آن پیش می‌رود و با گذشت عمر چندین دولت به پایان نرسیده است.
در حوزه راه‌های روستایی، چندین دستگاه پل در زرنه، غلامان، یوقان برج، آقانبی، شوقان، یکه صعود، شوق آباد و...شروع شده است برخی از آنها به بهره برداری رسیده است و برخی دیگر به علت اقدامات مانع ساز یک کارشناس یا مدیر رده پایین و با وجود پیشرفت 90 درصدی بر زمین مانده است. از جمله پل غلامان به علت عدم تمدید قرارداد پروژه و با وجود تکمیل ساخت سازه، هنوز به بهره برداری نرسیده است.
در همین حوزه، پروژه‌هایی چون حسن آباد، قنبرباقی-قارزی و زنفت در اسفراین، علی رغم گذشت چهار سال از کلنگ زنی شان و تخصیص اعتبار و قیر لازم، هنوز آسفالت شان به پایان نرسیده است. این پروژه‌ها زیر نظر راه و شهرسازی بوده اند که به تازگی به اداره کل راهداری استان منتقل شده اند. رکود سه ساله حاکم بر راه شهرسازی مهم‌ترین عامل عدم تکمیل این پروژه‌ها است.
عدم وجود اعتبارات، قصه ای پر غصه است. از مدیران عالی کشور تا کارشناسان استانی و پیمانکاران این مساله را به خوبی می‌دانند و چیز جدیدی نیست. اما به نظر می‌رسد در خراسان شمالی علاوه بر اعتبار و پول، ضعف بدنه کارشناسی خود ماست که به عنوان یک مانع در مقابل تکمیل پروژه‌ها عمل می‌کند. در دوره تحریم‌های مالی جهانی و عدم وجود اعتبارات لازم عمرانی، مهم‌ترین موتور محرکه، نیروی انسانی توانمند استان است. نیروی انسانی که با بهره گیری از ظرفیت‌های قوانین و آیین نامه‌ها می‌تواند پشتوانه و دلگرم کننده پیمانکاران در پیشبرد پروژه‌ها باشد. یادمان باشد، علاوه بر تحریم کشوری، خراسان شمالی تا کنون و به دلایل عدیده، توان جذب سرمایه گذار را نداشته است. امری که در بخش‌هایی مثل تکمیل سازه‌های آبی استان، سرمایه گذاری در بخش مصالح نوین راه و نگهداری راه‌ها و ساختمان‌هایی چون استخر و مهمانسرا می‌توان از آنها بهره برد و حداقل، پروژه‌های سود ده را به به سرانجامی رساند.