مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با بررسی وضعیت گردشگری داخلی با هدف دستیابی به چالش‌های سیاستی این حوزه، اعلام کرد، توزیع عادلانه سفر برای گروه‌ها و دهک‌های متفاوت درآمدی نیازمند سیاست‌گذاری و اقدام‌های برنامه‌ای مناسب است.
براساس این گزارش، توزیع سفر میان خانوارها به شکل عادلانه‌ای رخ نداده و سه برابر شدن سرانه سفر خانوارها به‌دلیل افزایش سفر آنها رخ داده است. شکاف رفاهی موجب شده تا خانوارهای بیشتری به فکر کاهش هزینه‌های سفر باشند بنابراین اقامت در خانه اقوام و دوستان، استفاده بیشتر از وسایل حمل‌ونقل شخصی، کاهش هزینه‌های مربوط به خرید سوغاتی و عدم استفاده از تورهای گردشگری، نتیجه این وضعیت است که مانع از رخداد پیامدهای مطلوب و مورد انتظار در حوزه گردشگری داخلی شده است.
سفر برای داشتن سلامت روان جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است. دولت نسبت به این مساله بی‌تفاوت نبود و اقداماتی در این حوزه انجام شده است. برخی از صندوق‌های حمایت از بازنشستگان، خدماتی برای سفر به اعضای خود ارائه می‌کنند اما اعضا از آن بی‌خبرند. در چنین شرایطی ابتدا لازم است درباره اقداماتی که برای تسهیل سفر در دولت انجام شده است، آگاهی‌سازی انجام شود و در مرحله بعد، مسئولان می‌توانند برای توزیع عادلانه سفر میان قشرهای مختلف برنامه‌ریزی کند.
درباره راه‌های برون رفت از این وضعیت و کمک به حوزه سفر و گردشگری، با عرفان فکری کارشناس گردشگری و جواد قاسمی عضو هیات مدیره انجمن متخصصان گردشگری گفت‌وگو کردیم.
سؤال: به نظر شما با توجه به شرایط سخت کنونی دولت، آیا می‌تواند برای توزیع سفر میان مردم اقدامی انجام دهد؟
فکری: به دلایل مسائل مختلف اقتصادی و بحث همه‌گیری کرونا، سفر از سبد خرید خانوارها بیرون رفته؛ دلیل این است که سفر هزینه‌هایی به همراه دارد که افراد در این سال‌ها توان پرداخت آن را ندارند. بعد از دو سال که مساله همه‌گیری کرونا کم‌کم از بین می‌رود، باید به این مسائل توجه شود.
در گرشگری اصل بسیار مهمِ «سفر غذای روح است» وجود دارد که از همه مسئولان خواهش دارم به آن توجه کنند. معتقدم همانطور که دولت برای کالای اساسی و نیازهای خوراکی مردم یارانه قائل می‌شود، سفر هم کالای اساسی است و دولت باید به مردم برای سفر یارانه بدهد زیرا اگر مردم به سفر نروند، تبدیل می‌شوند به افرادی که روحشان خسته و افسرده است. چنین افرادی در بازدهی کاری خود و در روحیه جامعه تاثیرگذارند. سفر نکردن برای جامعه آسیب اجتماعی بزرگی به همراه دارد.
حمایت دولت از دهک‌های پایین جامعه
سؤال: دولت به چه شکلی می‌تواند برای اقشار کم درآمد تسهیلات سفر ایجاد کند؟
فکری: بسیاری از ارگان‌های دولتی و سازمان‌های بزرگ، به کارکنان خود تسهیلات، هتل، اقامتگاه و یارانه‌های سفر می‌دهند اما این افراد چند درصد جامعه را تشکیل می‌دهند؟ بیشتر جامعه و به‌خصوص قشر ضعیف‌تر که تحت پوشش سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی بزرگ نیست، مانند کارگرها، شغل‌های آزاد، تجارت‌های کوچک، مشاغل خانگی و ... افرادی هستند که هیچ وقت تحت پوشش جایی نبودند که بتوانند از این تسهیلات استفاده کنند.
اگر دولت و مجلس می‌خواهند برنامه‌ای داشته باشند و به سفر رفتن مردم کمک کنند، این برنامه باید حمایت از دهک‌های پایین جامعه باشد، زیرا این دهک‌ها کارمند آن نهادها و سازمان‌ها نیستند و به امکاناتی که سازمان‌ها و نهادهای دولتی به کارمندانشان ارائه می‌دهند، دسترسی ندارند.
در سال، درصد بسیاری از هتل‌ها خالی است و بیکاری کارکنان هتل‌ها را در پی دارد؛ از طرفی تعداد بسیار زیادی از مردم که نیاز به سفر دارند، از این امکانات محروم هستند. راهکار این است که توسط یارانه و هم وام بلاعوض، توزیع سفر در فصل‌ها میان دهک‌های پایین مردم انجام گیرد.نکته دیگر اینکه در سال، درصد بسیاری از هتل‌ها خالی است و بیکاری کارکنان هتل‌ها را در پی دارد؛ از طرفی تعداد بسیار زیادی از مردم که نیاز به سفر دارند، از این امکانات محروم هستند. راهکار این است که توسط یارانه و هم وام بلاعوض، توزیع سفر در فصل‌ها میان دهک‌های پایین مردم انجام گیرد.
باید توجه داشت وزارت گردشگری فقط درگیر این مساله نیست؛. چنین روندی نیازمند همکاری دولت و مجلس است، زیرا وزارت بهداشت بودجه‌ای برای پیشگیری از بیماری‌ها دارد. بخشی از این بودجه می‌تواند در بخش «سلامت‌روان» مصرف شود. از بودجه درمان سلامت‌روان هم می‌توان در این راه استفاده شود.
جامعه‌ای که سفر می‌رود، سالم‌تر است
سؤال: به نظر شما هزینه‌کرد این بودجه برای سفر چه تاثیری بر جامعه خواهدداشت؟
فکری: اگر بخشی از بودجه پیشگیری از درمان در وزارت بهداشت، به تأمین یارانه برای سفر دهک‌های پایین اختصاص داده شود، بخشی از هزینه‌ای که برای درمان بیماری روانی و افسردگی‌ها می‌شود، از بین می‌رود زیرا جامعه، شهروندان سالم‌تری خواهدداشت.
این اقدام می‌تواند با همان مدلی که برای کارمندان دولت اتفاق بیفتد، و آنها سالی چند روز از امکانات اقامتی در یک شهر می‌توانند استفاده کنند، برای دهک‌های پایین درنظر گرفته شود. اگر مجلس این مساله را برای دهک‌های پایین تصویب کند، می‌تواند بخشی از هزینه پیشگیری وزارت بهداشت در بخش سلامت‌روان، به تأمین بودجه سفر دهک‌های پایین اختصاص داده شود.
هر یک گردشگر ۱۰۰ شغل ایجاد می‌کند
سؤال: آیا تا کنون در این زمینه اقداماتی انجام شده است؟
فکری: در کشورهای مختلف برای توسعه و مشاوره گردشگری، از اطلاعات کارشناس‌های با تجربه استفاده می‌شود اما در ایران هیچ بهره‌ای از ایده‌ها و تجربه‌های کارشناسان نمی‌شود. به نظرم این اتفاق نیاز به تلاش قوی از طرف مجلس و دولت دارد تا همکاری بین بخشی را گسترش دهند.
وزارت گردشگری باید بتواند سفرها را مدیریت کند؛ زمانی که نمی‌تواند این اقدامات را انجام دهد، هزینه گزافی برای وزارت بهداشت ایجاد می‌شود. زیرا این مساله فقط یک بُعد ندارد بلکه دارای جنبه‌های مختلف است. نکته اصلی اینکه مردم با سفر رفتن، سلامت‌روان به دست می‌آورند؛ ضمن آنکه با انجام این سفرها، موجب رونق اقتصادی آن شهر و روستا می‌شوند؛ رستوران‌ها و هتل‌ها پر می‌شود؛ حمل‌ونقل رونق می‌گیرد؛ کشاورزی و حرفه آشپزی برای تأمین غذا رونق و توسعه می‌یابد.
بخشی از بودجه پیشگیری وزارت بهداشت می‌تواند در مسائلی مانند گردشگری خرج شود. اینکه گفته می‌شود سفر غذای روح است باید جدی گرفته شود. اگر به روح غذا نرسد می‌میرد. به همان اندازه که برای تأمین مواد غذایی و تأمین سلامت جسم مردم تلاش می‌شود باید برای تأمین سلامت روان آنها هم تلاش شود.همچنین گفته می‌شود هر یک گردشگر به طور مستقیم و غیرستقیم، برای بیش از ۱۰۰ نفر شغل ایجاد می‌کند؛ مانند آژانسی که بلیت می‌فروشد؛ اسنپ که مسافر را به فرودگاه می‌رساند؛ خرید از اغذیه‌فروشی‌ها در فرودگاه و همچنین در مسیرهای بین راهی که با اتوبوس سفر می‌کند؛ در واقع برای دولت و مجلس با این همه امکانات، فعال‌کردن این بخش مشکل نخواهد بود.
بخشی از بودجه پیشگیری وزارت بهداشت می‌تواند در مسائلی مانند گردشگری خرج شود. اینکه گفته می‌شود سفر غذای روح است باید جدی گرفته شود. اگر به روح غذا نرسد می‌میرد. انسان از روح و جسم تشکیل شده و به همان اندازه که برای تأمین مواد غذایی و تأمین سلامت جسم مردم تلاش می‌شود باید برای تأمین سلامت روان آنها هم تلاش شود تا از نظر روحی و جسمی تأمین شوند. مساله مهم این است که دولت و مجلس آنقدر اختیارات و امکانات دارند که این مشکل را به‌سادگی حل کنند.
ضرورت توجه مجلس به تصویب طرح‌های رفاهی
سؤال: به نظر شما چگونه می‌توان در جامعه اقداماتی برای توزیع عادلانه سفر میان دهک‌های مختلف انجام داد؟
جواد قاسمی: دولت می‌تواند در این حوزه مصوبه‌هایی داشته باشد و به این امر کمک کند اما راه اصولی‌تر این است که طرح‌های رفاهی در مجلس مطرح و به قانون تبدیل شود تا دولت موظف به اجرای آن باشد. در مجموع، اگر اقشار متوسط به پایین را در نظر بگیریم، برخی از افرادی که تمایل به سفر دارند، کارمند دولت هستند و تسهیلاتی برای آنها در نظر گرفته می‌شود اما به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا این خدمات کمتر ارائه شد.
گروه دیگر افراد بازنشسته‌اند که حقوق و مزایای خود را از صندوق‌های رفاهی دریافت می‌کنند. این افراد امکاناتی را از صندوق‌های بازنشستگی دریافت می‌کردند. این هم سرفصلی است که باید به آن پرداخت، زیرا در سال‌های اخیر تعداد بازنشستگان در کشور به رقم قابل توجهی رسیده است.
گروه دیگر، عموم جامعه‌اند که نه کارمند دولت هستند ونه بازنشستهِ تحت پوشش صندوق بازنشستگان؛ آنها افرادی هستند که بیمه دارند و شاغل هم هستند. به نظرم شهرداری‌ها در این زمینه می‌توانند برای اجرای تورهای یک روزه و سفرهای کوتاه‌مدت کمک کنند؛ به شکلی که قرارداد بین استان‌ها و شهرها باشد و امکانات را در اختیار عموم مردم بگذارند.
همچنین می‌دانم که آموزش‌وپرورش از امکاناتی که در استان‌ها دارد برای معلم‌ها و کارمندانش استفاده می‌کند و می‌تواند با سازوکار جدی، این مساله را مورد توجه قرار دهد.این موارد نیز می‌تواند در دستور کار دولت قرار بگیرد.
سؤال: تأمین سفرهای مردمی چه نقشی در سلامت جامعه دارد؟
قاسمی: رفتن به سفر کمک می‌کند تا مردم روحیه بهتری داشته باشند و بتوانند نقش مفیدتری در جامعه ایفا کنند. در کنار اینکه اگر دولت‌ها به اوقات فراغت مردم توجه نکنند، باید جاهای دیگر هزینه آن را بدهند. افرادی که شغل و درآمدی ندارند تا بتوانند سفر بروند، دچار افسردگی می‌شوند. در نتیجه برای بیمه تأمین اجتماعی و وزارت بهداشت هزینه‌هایی تحمیل می‌شود. مسئولان باید بتوانند این بیماری‌های روانی را درمان یا پیشگیری کنند و از طریق برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت روحیه مردم را بهبود ببخشند.
فردی که برای تأمین معیشت زندگی مشکل دارد، چگونه به سفر برود؟ اینجاست که دولت برای سفر رفتن باید به مردم تسهیلات ارائه کند، یا سفرکارتی را که پیش از این وجود داشت، راه‌اندازی کند یا برای انجام این مهم وام دهد. همچنین می‌تواند هزینه‌ها را از طریق تخفیف‌هایی که داده می‌شود، جبران کند.بحث مالی در این حوزه پیش می‌آید، زیرا فردی که در این شرایط برای تأمین معیشت زندگی مشکل دارد، چگونه به سفر برود؟ اینجاست که دولت برای سفر رفتن باید به مردم تسهیلات ارائه کند، یا سفرکارتی را که پیش از این وجود داشت، راه‌اندازی کند یا برای انجام این مهم وام دهد. همچنین می‌تواند هزینه‌ها را از طریق تخفیف‌هایی که داده می‌شود، جبران کند.
سؤال: آیا اقداماتی فراهم بوده که برای توزیع عادلانه سفر انجام نشده است؛ به ویژه برای گروهی که بازنشسته بوده و کارمند دولت نیستند؟
قاسمی: به نظرم صندوق‌های بازنشستگی اقداماتی انجام می‌دهند اما بسیاری از امکانات آن بی‌اطلاعند. در نتیجه ابتدا باید درباره این مسائل اطلاع‌رسانی شود تا مردم از وجود چنین تسهیلاتی آگاه شوند. همچنین باید به صندوق‌ها کمک شود، زیرا صندوق‌ها در پرداخت حقوق مشکل دارند.
باید مردم را به سفر عادت دهیم
سؤال: پیشنهاد شده بود که از بودجه پیشگیری در وزارت بهداشت برای گردشگری استفاده و از بیماری‌های روانی پیشگیری شود؛ این کار شدنی است؟
قاسمی: به نظرم این پیشنهاد عملی است. این اقدام مشترک باید میان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، وزارت بهداشت و وزارت رفاه و تأمین اجتماعی انجام شود. این وزارت‌خانه‌ها باید به صورت مشترک، مصوبه‌هایی داشته باشند تا بتوانند توزیع عادلانه سفر را پوشش دهند.
در کنار این موضوع باید بتوانیم به مردم اطلاع دهیم تا در آخر هفته بتوانند سفرهای کوتاه‌مدت داشته باشند؛ به این صورت که یک روزه به منطقه‌ای در طبیعت بروند و بازگردند؛ در این سفر، مشکل اقامت که بیشترین هزینه را در بحث گردشگری دارد، حذف می‌شود. حتی مواد مصرفی که در منزل در دسترس دارند، همراه خود در سفر کوتاه ببرند. این اقدامات نیاز به فرهنگ‌سازی در صداوسیما دارد تا مردم را به سفر عادت دهیم.
برخی از کشورها حتی برای دانش‌آموزان سهمیه درنظر گرفتند؛ موسسه‌ها برای سفر جوان‌ها کمک می‌کنند تا فرهنگ سفر نهادینه شود. این‌ها نکاتی است که در حوزه سفرهای ارزان قیمت می‌تواند انجام شود زیرا برای بهبود وضعیت روانی مردم در جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است.