اترک - فرزاد درگاهی: 12 تیرماه سال 96 بود که یک قرارداد، در فاز 11 پارس جنوبی بین شرکت ملی نفت ایران با کنسرسیومی متشکل از توتال فرانسه، CNPCI چین و پتروپارس، با واکنشهای زیادی مواجهه شد. دولت وقت مدعی بود قراردادی که پنج میلیارد دلار برای ایران ارز آوری خواهد داشت آن هم حداقل بعد از 12 سال. رقمی که برای 12 سال آن را یک اتفاق بزرگ قلمداد میکردند. آن زمان دولتمردان این قرارداد را مقدمهای برای حضور سایر شرکتها در ایران میدانستند و از آن بهعنوان نشان شجاعت برای شرکت فرانسوی یاد میکردند.
قرارداد توتال با مخالفان سرسختی در داخل کشور مواجهه شد. مخالفینی که تعهدات با این شرکت فرانسوی را یک عهدنامه ننگین توصیف یا بعضاً از آن با عنوان توتالچای یاد میکردند اما موافقان توتال که اغلب دولتیهای وقت بودند صحبتشان این بود که یکی از هدفگذاریهای برنامه ششم آن است تا در کشورمان حداقل 25 درصد سرمایهگذاری خارجی صورت بگیرد. چیزی معادل 50 میلیارد دلار که توتال پنج میلیارد آن را تحقق میبخشد.
بااینحال واکنشهای دوگانه مثبت و منفی، موافق و مخالف نسبت به این قرارداد ادامه داشت بهعنوانمثال علیرضا زاکانی که بهعنوان مخالف جدی در قبال توتال بود اعتقاد داشت: " هرکس در مقابل قرارداد توتال سکوت کند فردا در برابر نسلهای آینده ایران عزیز و فراتر از آن در پیشگاه الهی پاسخی نخواهد داشت. دوستداران انقلاب اسلامی، عزیزان میهندوست و تلاشگر برای سربلندی ایران، سروران علاقهمند به پاکی و صداقت، بزرگواران خیرخواه برای جوانان و آینده این مرزوبوم، اینجا موضوعی اصلی است نه فرعی، وقت آتش به اختیار، فریاد کشیدن و اقدام مناسب است و آتشبس، هرچند یکطرفه، جایز نیست"
و در مقابل علی مطهری بهعنوان موافق این قرارداد اعلام کرد: "قرارداد با توتال باعث میشود ریسک سرمایهگذاری در ایران کمتر شود، قرارداد با توتال یک امتیاز مثبت برای دولت است این همکاری باعث شد که اعتماد کشورهای خارجی به ایران بیشتر شود. اگر ما قراردادهای IPC را پذیرفته باشیم این اقدام خوب و مثبتی است که توسط دولت انجام شده است."
روزی که توتال از ایران خارج شد
اما با تمام خوشبینیهای دولت به این قرارداد در نهایت یک سال بعد ۲۹ مرداد ۱۳۹۷ توتال در بیانیهای که برای خبرگزاری فرانسه فرستاده بود گفت: "توتال بعد از آخرین روز مهلت شصت روزه تمدید لغو تحریمها از سوی آمریکا به ایران اطلاع داد که از این کشور خارج میشود. با وجود حمایت دولت فرانسه و اتحادیه اروپا تمدید تعلیق تحریمها قابل حصول نبود."
توتال همچنین گفته بود که از موضع رسمی شرکت ملی نفت چین اطلاعی ندارد اما این شرکت همیشه گفته که شرکت ملی نفت چین حق دارد که اگر بخواهد کار توتال را ادامه دهد. شرکت نفتی توتال فرانسه امضاکننده بزرگترین قرارداد خارجی با ایران پس از توافق هستهای (برجام) بود.
در این راستا بیژن نامدار زنگنه وزیر وقت نفت ایران در صحن علنی مجلس در پاسخ به سؤال نمایندگان مجلس گفته بود توتال از اجرای فاز یازده پارس جنوبی منصرف شده است.
همچنین بیژن زنگنه در پاسخ به سؤال نمایندگان مجلس شورای اسلامی در صحن علنی گفته بود در حال حاضر فرایند جایگزینی شرکت دیگری بهجای توتال در حال انجام است.
اما در قرارداد توتال چه گذشت؟
شرکت توتال قرارداد نهایی توسعه فاز ١١ میدان گازی پارس جنوبی را بر اساس الگوی جدید قراردادهای نفتی ایران امضا کرده بود. ارزش این قرارداد نزدیک به ۴ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار اعلام شده بود که بزرگترین قرارداد گازی بعد از برداشتن تحریمهای بینالمللی علیه ایران محسوب میشد.
پاتریک پویانه، مدیرعامل شرکت توتال، یک هفته پیش از امضای قرارداد نهایی با ایران گفته بود که از بعضی خطرات احتمالی همکاری با ایران آگاهی دارد اما "باتوجهبه بازار بزرگ ایران، یک میلیارد دلار ارزش خطر کردن را دارد".
از زمان خروج آمریکا از برجام و اعلام بازگشت مجدد تحریمهایی که با این توافق رفع شده بود، توتال درباره باقیماندن در ایران ابراز تردید کرده بود.
گفتنی است میدان گازی پارس جنوبی با کشور قطر مشترک است. به دلیل تحریمهایی که ایران در بیش از یک دهه گذشته با آن روبهرو بود، نتوانسته میزان تولید گاز خود را با قطر برابر کند. شرکت ملی نفت ایران پیشازاین اعلام کرده بود که اولویت اصلی نفتی این کشور، توسعه کامل پارس جنوبی رساندن میزان تولید به میزان قطر است.
با بهرهبرداری از طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی، قرار است روزانه ۵۶ میلیون مترمکعب به ظرفیت برداشت ایران از این میدان گازی مشترک با قطر افزوده شود.
فاز ۱۱، آخرین فاز پارس جنوبی است که وضعیت توسعه آن با وجود گذشت ۱۵ سال هنوز مشخص نشده بود و پیمانکاران و شرکتهای داخلی و بینالمللی که مسئولیت توسعه آن را برعهده داشتند، نتوانستند به تعهدات خود عمل کنند. تحریمهای نفتی و گازی ایالات متحده علیه ایران قرار است از نیمه پاییز سال جاری دوباره اجرایی شود.
شرکت ملی نفت ایران و توتال فرانسه ۱۸ سال پیش برای توسعه بخش بالادستی فاز ۱۱ پارس جنوبی به توافق رسیدند، اما این توافق به دلیل اختلافنظرهای اجرایی میان طرفها هرگز جنبه اجرایی پیدا نکرد.
حضور چین
ایران برای توسعه این فاز سپس قراردادی با شرکت ملی نفت چین امضا کرد که همزمانی آن با سختتر شدن تحریمهای بینالمللی، باعث بیرغبتی چینیها شد. سرانجام ایران پس از ۵۰ ماه معطلی قرارداد با این کشور را لغو کرد.
پس از آن نیز گزارشهایی مبنی بر احتمال حضور شرکتهای داخلی در طرح توسعه فاز ١١ منتشر شد که ظاهراً به دلیل پیچیدگیهای فنی این میدان گازی عملی نشد.
قرارداد توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی که قبلاً امضا شده بود در قالب کنسرسیومی متشکل از توتال فرانسه، شرکت ملی نفت چین و شرکت پتروپارس از یک سو و شرکت ملی نفت ایران از سوی دیگر بود. همان زمان با خروج توتال از کشور دولتمردان کشورمان اعلام کردند احتمال دارد شرکت ملی نفت چین جایگزین توتال فرانسه شود.
مذاکره ایران و چین برای توسعه همکاریهای نفتی
با خروج توتال و بسترسازی لازم برای همکاری میان ایران و چین 11 شهریور بود که «لی بینی چانگ»، معاون بخش خاورمیانه «سیانپیسی» به دیدار «جواد اوجی»، وزیر نفت کشورمان رفت و در این دیدار، درباره توسعه همکاریهای مشترک بین دو کشور ایران و چین بحث و تبادل نظر صورت گرفت و دو طرف بر گسترش روابط دوجانبه تاکید کردند.
گفتنی است شرکت سیانپیسی چین پیشازاین در توسعه میدان آزادگان مشارکت داشته و میدان نفتی آزادگان شمالی را توسعه داده است؛ میدانی که فاز نخست طرح توسعه آن آبانماه سال ۱۳۹۵ به بهرهبرداری رسمی رسید.
میدان آزادگان بزرگترین میدان مشترک نفتی کشور است که با وسعت ۱۵۰۰ کیلومترمربع در مجاورت مرز عراق (میدان مجنون) واقع شده است. نفت در جای این میدان حدود ۳۲ میلیارد بشکه نفت برآورد میشود و توسعه آن تاکنون در قالب دو بخش آزادگان جنوبی و آزادگان شمالی دنبال شده است.
طرح توسعه میدان آزادگان شمالی که از سوی شرکت چینی سیانپیسی اجرا شده است، آبانماه سال ۹۵ با ظرفیت تولید روزانه ۷۵ هزار بشکه نفت به بهرهبرداری رسید؛ بنابراین امید آن میرود با گسترش روابط بین ایران و چین و نیز انعقاد قرارداد 25 ساله، شرکتهای چینی برای توسعه میدان پارس جنوبی 11 همچون میدان آزادگان شمالی وارد کشور شوند تا از این طریق برای همیشه نیاز ایران برای همکاری با شرکتهای غربی مرتفع شود.