بیش از چهار دهه پیش همراه با خط فرضی که استان سمنان را به دو بخش شرق کشاورزی محور و غرب صنعتی محور تقسیم می‌کرد، طبیعتاً نهضت حفر چاه‌ها در سراسر استان سمنان به‌خصوص شاهرود و دامغان آغاز شد.
رواج چاه‌های دولتی و خصوصی فراوان که هنوز هم بسیاری شأن بوده و در مناطق روستایی جنوب استان سمنان همچنان بعضاً فعالیت دارند، سبب شد تا کشاورزی استان در دهه ۶۰ رونق گرفته و در برخی مواقع حتی درآمد استان سمنان از کشاورزی حتی بیش از صنعت شود. سیاستی که قنوات را برای شرب مردم و چاه‌ها را برای کشاورزی قرار داده بود.
پایان روزهای خوش
کشاورزی روی خوش را به مردم نشان داده بود و محصولات زراعی، باغی و حتی دیم در بسیاری نقاط استان سمنان کشت می‌شد و این روند تا دهه ۷۰ و ۸۰ خورشیدی حتی سبب شد تا استان سمنان رکورد تولید گندم را نیز بشکند تا جایی که ایران می‌رفت در آستانه جشن خودکفایی گندم قرار گیرد.
دهه ۸۰ اما زمانی رسید که دو رویداد در سطح استان سمنان رخ‌داده بود نخست چاه‌های آب به‌صورت افراطی در تمام شهرستان‌های هشت‌گانه آب را به سطح می‌آورند و با روش‌های غیراصولی هدر می‌دادند و دوم هشدارهای کارشناسان و دلسوزان نسبت به عوارض نهضت چاه‌کنی‌ها نادیده گرفته می‌شد.
سال‌های میانه دهه ۸۰ را می‌توان سال‌های ورود خشکسالی به استان سمنان نامید استانی که روزگاری می‌رفت تا قطب تولید خربزه، انگور و گندم شود کم‌کم نمی‌توانست حتی نیازهای بسیاری از اقلام کشاورزی و زراعی خودش را تأمین کند درنهایت همزمان با دهه ۹۰ خورشیدی تنش آبی به استان سمنان آمد و با خشکسالی، کم‌بارشی و بی‌تدبیری مسئولان کشوری و استانی همراه شد تا ملغمه‌ای از دردسرها و مشکلات را برای مردم استان سمنان به‌خصوص در شرق کشاورزی محور، ایجاد کند.
کمبود آب از منابع آبی
مشکلاتی که روزبه‌روز افزون می‌شوند و به خالی شدن بسیاری روستاها انجامیده است.
محمد طاهری مدیرعامل آبفای استان سمنان درباره تنش آبی، می‌گوید: میانگین کشوری پوشش خدمات فاضلاب در شهرها ۵۲ درصد است اما این رقم در سمنان ۳۱.۶ درصد است. طرح‌های فاضلاب با تأخیری حدوداً ۱۰ ساله نسبت به کشور آغازشده است.
طاهری بابیان اینکه برنامه این است که سالانه یک الی درصد جمعیت تحت پوشش خدمات فاضلاب را افزایش دهیم و احتمالاً ۱۰ سال آینده به میانگین کشوری نزدیک شویم، ابراز داشت: میانگین دبی چشمه روزیه در سه‌ماهه نخست امسال، ۵۰۰ لیتر بر ثانیه بوده و این رقم در سال ۹۰، ۳۵۰ لیتر بر ثانیه بوده است از سوی دیگر باید گفت سال گذشته در زمان مشابه، دبی روزیه ۷۰۰ لیتر بر ثانیه بود. در پایان سال ۹۷، دبی این چشمه به ۱۹۰ لیتر رسیده بود اما بارندگی‌های ۹۸ و ۹۹، دبی چشمه را افزایش داد.
وی بابیان اینکه دبی قنات گل‌رودبار در حال حاضر ۲۵۰ لیتر بر ثانیه است، درحالی‌که در سال ۹۰، این رقم ۳۷۰ لیتر بر ثانیه بوده است، افزود: سال گذشته در شاهرود، ۱۰ تا ۱۵ روز و در ایوانکی دو الی سه روز تنش آبی داشتیم. پیش‌بینی می‌کنیم اگر دمای هوا در شاهرود از ۴۲ درجه بیش‌تر شود، تا ۱۰ روز تنش آبی داشته باشیم.
بارش‌های کمتر نسبت به سال‌های قبل
این در حالی است که شرایط استان سمنان ازلحاظ بارش‌ها نیز مناسب نیست ایرج مصطفوی، مدیرکل هواشناسی استان سمنان درباره شرایط بارش در سال زراعی ۹۹ - ۱۴۰۰ توضیح داد: درمجموع بر اساس آمار، میزان بارندگی‌ها در استان سمنان در سال زراعی جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته آن ۳۵ تا ۴۰ درصد کاهش‌یافته است.
مشکل اما اینجا است که مسئولان برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدتی برای مقابله با پدیده خشکسالی نداشته‌اند حسن روحانی رئیس دولت یازدهم و دوازدهم سال ۹۷ در جمع مردم شاهرود اعلام کرد: «کارشناسی‌ها به اتمام رسیده و ازنظر دولت، همه مشکلات انتقال آب از شمال به استان سمنان حل‌شده است؛ دولت آمادگی دارد اگر سرمایه‌گذاری بخواهد وارد کار شود، شرایط را فراهم کند» این در حالی است که نزدیک به هزار روز از آن زمان گذشته و هیچ اتفاقی در استان رخ نداده است.
از سوی دیگر اما مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۳ گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌داد سالانه یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از طریق شبکه آب شهری هدر می‌رود؛ میزانی که برآورد مالی آن در سال ۹۳، حدود ۵۰۰ میلیارد تومان بوده است حال‌آنکه به‌صورت غیررسمی ۳۸ و به‌صورت رسمی و اعلام‌شده از سوی مسئولان استان سمنان ۲۰ درصد آب استان سمنان از طریق لوله‌های خط انتقال فرسوده که بعضاً متعلق به دوران پهلوی هستند، هدر می‌رود.
شاهد اقدامات مناسب نبودهایم
یک کارشناس حوزه آب ضمن بیان اینکه دولت هشدار کارشناسان را جدی نگرفت تا بتواند اقداماتی که مانع از تنش آبی در استان سمنان می‌شود را صورت دهد، گفت: اگر مسئولان در دو دهه اخیر به دنبال نگه‌داشتن منابع آبی استان بودند امروز بخشی از این تنش آبی وجود نداشت.
علی رضوانی بابیان اینکه دولت‌ها در این دو دهه اخیر نه‌تنها به وعده‌هایی که داده عمل‌نکرده‌اند بلکه اقدامات درخور توجهی نیز انجام نداده‌اند، گفت: برای مقابله با تنش آبی و خشکسالی باید اقدامات کوتاه‌مدت مانند لایروبی قنوات و چاه‌ها، ترمیم خط انتقال و… را صورت داد همچنین باید به اقدامات میان‌مدت مانند تعویض خطوط انتقال و شاه‌لوله‌های اصلی برای جلوگیری از هدر رفت آب، آبرسانی، تغذیه منابع آبی با استفاده از روش‌های مختلف ازجمله گردآوری روان آب‌ها، جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و کانون‌های آب ساز و درنهایت اقدامات بلندمدت مانند انتقال بین‌حوزه‌ای و بی او تی را در دستور کار قرار می‌داد اما علناً چیزی رخ نداده است.
وی بابیان اینکه تغییر روش‌های کشت از دیگر اقداماتی است که هرچند مؤثر اما بسیار دیر و نادرست اجراشده است، بیان داشت: متأسفانه نداشتن ارتباط بین مراکز علمی و پژوهشی با سطح کشت، اجرای نامناسب آبیاری قطره‌ای که قرار بود مصرف آب را کاهش دهد اما علناً با حفر استخرهای بزرگ آب از منابع آبی زیرزمینی روی زمان آمده و بخش اعظم آن تبخیر می‌شود و همچنین عدم ترویج گونه‌های مقاوم به خشکسالی در بین کشاورزان از دیگر مسائلی است که دولت می‌توانست درباره آن برنامه داشته باشد اما در عمل چیزی شاهد نبودهایم.
تخریب به‌جای نگهداری
این کارشناس حوزه آب ادامه داد: نکته قابل‌تأمل دیگر این است که مسئولان دولتی در این چند سال اخیر نه‌تنها اقدامی برای نگهداری از منابع آبی استان سمنان نکرده بلکه کمر به تخریب آن نیز بسته‌اند مانند آنچه در شاهوار این کانون آب ساز و حیات‌بخش دیده می‌شود که یک دهه تخریب معدن و پاک‌تراشی آن به اذعان بسیاری کارشناسان پوشش گیاهی، گرادیان هوا، منابع آبی و… را دستخوش تغییر کرده است.
رضوانی با اشاره به اینکه مسئولان استان سمنان اگر مدیریت مصرف، کشاورزی و نگهداری منابع آبی استان سمنان را داشته باشند نیازی به آوردن آب از خزر ندارند، بیان کرد: انتقال آب دو دلیل دارد نخست اینکه دولت در نگهداری ازآنچه باقی‌مانده ناتوان است و دوماً برخی قصد دارند تا با شعارهایی ازاین‌دست در انتخابات و مسندهایشان پیروز شوند و آب را وجه تبلیغ خود قرار می‌دهند وگرنه در بین مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس چرا تاکنون یک نفر نبوده که اعلام کند باید منابع آبی کنونی‌مان را نگهداریم؟
وی افزود: با رویه کنونی که تنش آبی سبب تخلیه روستاهای جنوب استان سمنان شده اما ۵۰ کیلومتر آن‌سوتر هندوانه کشت می‌شود و با این نوع پیگیری مسئولان قطعاً اگر تمام آب خزر هم به سمنان بیاید به دلیل فقدان مدیریت مصرف، روش‌های نوین کشاورزی، عدم فرهنگ‌سازی در نگهداری از داشته‌هایمان و منابع و… شاهد خواهیم بود که خزر خشک می‌شود اما سمنان آباد نخواهد شد. وقتی مسئول ارشد استان می‌گوید چاره‌ای جز انتقال آب نداریم اما از سوی دیگر چهار سال جلوی تخریب شاهوار کانون آب ساز شرق استان سمنان سکوت می‌کند مشخص است که دغدغه مسئول آب نیست بلکه مسائل سیاسی را در کار خود دخیل ساخته است.
شعارهای مسئولان
منوچهر فخری معاون سابق استاندار سمنان که چندهفته‌ای می‌شود به استان دیگری رفته همزمان با اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰ و دریکی از معدود نشست‌های مرتبط با تنش آبی در استانداری سمنان بیان کرد: در حال حاضر ۵۱ روستا در سطح استان سمنان دارای تنش آبی هستند و لازم است تا پیگیری‌ها و امدادرسانی در این خصوص انجام و از اعتبارات در نظر گرفته‌شده در این حوزه، برای رفع این کمبود و مشکل، بهره‌برداری لازم صورت‌گیرد.
این نشان می‌دهد که مسئولان بعد از دو دهه خشکسالی و بعد از پنج سال که تنش آبی سبب تخلیه روستاهای منطقه بی ارجمند و جنوب دامغان شده و مردم باید منتظر تانکر باشند که آب آشامیدنی شأن را دریافت کنند هنوز مسئولان ما صحبت از برنامه و اعتباراتی می‌کنند که باید انجام شود!! این حجم از ناآگاهی از شرایط روستاهای استان سمنان مبین دیدگاه مدیریتی است که در سال‌های اخیر بر استان سمنان حاکم بوده است. مدیران غیربومی که کوچک‌ترین شناختی از مسائل استان نداشته و حتی نمی‌دانند هم‌اکنون چند روستا مثلاً در بخش بی ارجمند جنوب شاهرود تخلیه‌شده‌اند.
بعد از سال‌ها وقتی هنوز یک مسئول می‌گوید باید برای تنش آبی‌کاری کرد یعنی در تمام این مدت باور به تنش آبی نداشته وگرنه درباره آن برنامه‌ریزی‌هایی را صورت می‌داد و از سوی دیگر این مسئول معلوم است که بحران را باور ندارد وگرنه بعدازاین همه‌سال هنوز صحبت از بایدها نمی‌کرد. تأسف‌آور اینکه مسئولان امروز به‌جای گزارش عملکردشان در خصوص تنش آبی هنوز هم وعده می‌دهند!!
اقداماتی که عملی نشده‌اند
۵۱ روستای استان سمنان با تانکر آبرسانی می‌شوند و معنای آن این است که آب شرب در این روستاها صفر است! معاون استاندار سمنان چندی پیش اعلام کرده بود «فقر سفره‌های آب زیرزمینی، عدم کیفیت آب در روستا و شهر، تعدد انشعابات غیرمجاز، فرسودگی انشعابات و شبکه‌های آبرسانی و هدر رفت آب در این حوزه، دلایل اثرگذار در کم‌آبی و خشکسالی است لذا با اختصاص یک میلیارد تومان اعتبار و اصلاح شبکه آبرسانی، مشکل ۵۱ روستای استان حل می‌شود که فرمانداران لازم است تا در کمیته‌های برنامه‌ریزی، نگاه ویژه به این امر داشته و این مهم را در دستور کار قرار دهند.»
تماس تلفنی با دو فرمانداری استان سمنان نشان می‌دهد که این اعتبارات هنوز جذب نشده است درحالی‌که وعده معاون استاندار سمنان درباره این اعتبارات متعلق به دو ماه قبل بوده است. استاندار سمنان اما درباره خشکسالی می‌گوید: روان آب‌های موجود در استان سمنان به میزان ۳۴ درصد کاهش‌یافته است.
علیرضا آشناتر با اشاره به مکاتبات درباره تنش آبی با رئیس‌جمهور، گفت: در حال حاضر اجرای این طرح به مراحل خوبی رسیده است که امیدواریم در دولت آینده با همراهی مجلس این امر بسیار مهم و حائز اهمیت برای استان سمنان مورد پیگیری و عملیاتی شود.
عزم جدی نیست
این سخن استاندار سمنان البته به یک معنی می‌تواند این‌گونه تلقی شود که در این دولت کاری از دست ما ساخته نیست و ما نهایتاً بتوانیم همین ۵۱ روستای استان را با تانکر آبرسانی کنیم در ضمن منتظر هم هستیم که اعتباراتی بیاید و به فرمانداری‌ها بدهیم تا برنامه‌ریزی کنند! از سوی دیگر معاون استاندار سمنان اعلام می‌دارد که فرمانداران باید برای کم‌آبی و تنش آبی برنامه‌ریزی کنند این جمله نیز نشان می‌دهد که تاکنون برنامه‌ای نبوده و تازه قرار است درحالی‌که استان سمنان یک و نیم دهه با خشکسالی روبرو شده، فرمانداران برنامه‌ای بنویسند!
این حجم از بی‌توجهی به تنش آبی قطعاً نمی‌تواند آثار خوبی برای استان داشته باشد. حال باید دید در دولت بعد آیا با تغییر ترکیب مدیریتی استان سمنان و نگاه حاکم که هیچ‌چیز از زیست‌بوم این استان نمی‌داند، آیا تغییری در شرایط تنش آبی استان انجام خواهد شد یا خیر؟
از سوی دیگر به دلیل تخریب‌های محیط زیستی و مقاومت‌هایی که نمایندگان استان مازندران درباره انتقال آب خزر به سمنان دارند، اگر این طرح در دوران احمدی‌نژاد و روحانی که بومی استان بودند، صورت نگرفت دشوار به نظر می‌رسد که در دولت دیگری بتوان آن را اجراشده دید. این در حالی است که هنوز دولت و قوه قضائیه معدن مخرب بوکسیت تاش در شاهوار این کانون آب ساز را به‌صورت دائمی تعطیل نکرده‌اند تا مردم بالاخره بدانند عزمی برای نگهداری از منابع آبی شأن وجود دارد با این شرایط مردم فقط به دولت رئیسی امیدوار هستند تا رویه موجود در استان را تغییر و سمنان را از خوزستان شدن نجات دهد./مهر